تحلیل مکانی ردپای اکولوژیک تولید در بخش کشاورزی مطالعه موردی: سکونتگاه‌های روستایی شهرستان بیرجند

توسعه پایدار بیشتر بر روی رویکردهای اجتماعی و اقتصادی تمرکز می‌کند و این احتمال وجود دارد که منابع محیطی به علت فعالیت‌های ناپایدار انسان کاهش پیدا کند. محیط اکولوژیک روستا پایه رفاه انسانی در این مناطق تعریف می‌شود، عدم توجه به بُعد اکولوژیک در ابعاد مختلف توسعه روستایی منجر به بروز مشکلات فراوانی در رویکردهای منتهی به پیشرفت اقتصادی خواهد شد. با توجه به اهمیت توسعه پایدار در مناطق روستایی، در این تحقیق کوشش شده با استفاده از شاخص ردپای اکولوژیک میزان پایداری مناطق روستایی شهرستان بیرجند در بخش کشاورزی اندازه‌گیری و تحلیل شود. داده‌ها از طریق پرسش‌نامه و مصاحبه با 220 نفر کشاورز روستایی در سال 1402 به دست آمد. نتایج این پژوهش در بخش کشاورزی بر حسب خانوار برای 30 روستای مورد مطالعه در 6 دهستان و سه تیپ روستایی کوهستانی، پایکوهی و دشتی ارائه گردید. نتایج نشان داد که میانگین سرانه ردپای اکولوژیک تولید در بخش کشاورزی 2.33 هکتار و میانگین سرانه ظرفیت زیستی 80.44 هکتار بود که نشان‌دهنده عدم وجود فشار اکولوژیک در بخش کشاورزی این شهرستان است. سرانه ردپای اکولوژیک تولید و ظرفیت زیستی در بخش کشاورزی در روستاهایی با تیپ کوهستانی کمتر از تیپ‌های دشتی و پایکوهی بود. در این تحقیق مشخص شد که در شهرستان بیرجند رابطه معناداری بین فاصله روستا از مرکز جمعیت و میزان ردپای اکولوژیک تولید آن در بخش کشاورزی وجود ندارد. سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی مکانیزه و آبیاری قطره‌ای در راستای تشویق تولیدکنندگان این بخش به بهره‌وری بالاتر از زمین‌های کشاورزی و نیل به توسعه پایدار از جمله راه‌حل‌های مناسب به‌حساب می‌آید.

production ecological footprint spatial analysis in the agricultural sector:the case study of rural settlements birjand county

sustainable development primarily focuses on social and economic approaches, posing the possibility of environmental resources diminishing due to unstable human activities. the ecological environment of rural areas defines the basis of human well-being in these regions. neglecting the ecological dimension in various aspects of rural development may lead to numerous problems in approaches aiming for economic progress. considering the importance of sustainable development in rural areas, this study aimed to measure and analyze the sustainability level of rural areas in birjand county’s agricultural sector using the ecological footprint index. the data for this research was obtained through questionnaires and interviews with 220 rural farmers in 2023. the results of this study, concerning 30 studied villages in 6 districts and three types of rural areas (mountainous, foothill, and plain), were presented in the agricultural sector. the findings indicated that the average ecological footprint per capita in the agricultural sector was 2.33 hectares, and the average biocapacity was 80.44 hectares, indicating the absence of ecological pressure in the agricultural sector of this county. the ecological footprint per capita in agricultural areas of mountainous villages was lower compared to foothill and plain villages. this research revealed no significant relationship between the distance of a village from the population center and its ecological footprint in the agricultural sector in birjand county.