واکاوی تغییرات کاربری اراضی در سکونتگاه‌های روستایی منطقه کلان‌شهری تهران مطالعه موردی: شهرستان شهریار

یکی از فعال‌ترین پدیده‌ها روی زمین تغییر کاربری اراضی است. مقاله پیش با رهیافت پراگماتیسم و مطالعات میدانی مبتنی بر روش‌های مشارکتی و با نگاه تبیینی-اکتشافی به دنبال بررسی و شناخت تغییر کاربری اراضی سکونتگاه‌های روستایی ناحیه شهریار در طی دوره زمانی 10 ساله (1400-1390) و همچنین شناخت عوامل درونی و بیرونی موثر بر ایجاد چنین تغییری است. در راستای هدف مدنظر، پردازش تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد در سال 1390، اراضی انسان‌ساخت 9502.65 هکتار (23 درصد) از کل مساحت شهرستان را به خود اختصاص داده است. در سال‌های 1395 و 1400 نیز به ترتیب 10358.14 هکتار (26 درصد) و 11093.90 هکتار (27 درصد) از اراضی متعلق به کاربری انسان‌ساخت است. مساحت اراضی زراعی از 5531.88 هکتار (13 درصد) در سال 1390 به 4347.91 هکتار (10 درصد) در سال 1395 کاهش‌یافته است. البته این روند نزولی تا سال 1400 نیز ادامه دارد. علاوه بر همه این‌ها کاربری اراضی سایر در بازه زمانی 1400-1390، کاهش داشته است. نتایج حاصل از تحقیقات میدانی نشان داد که ضعف تعاملات سازمانی، مجاورت فضایی با کلان‌شهر، بحران در مدیریت منابع آب، رشد سوداگری زمین و بهره‌وری پایین بخش کشاورزی به‌عنوان عوامل درونی و توسعه مدیریت فضایی چندمرکزی، رانت قدرت در نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، اقتصاد نفت محور، توسعه اقتصاد صنعتی، خزش کلان‌شهری، پس‌زدگی جمعیتی کلان‌شهر تهران و پایین بودن ظرفیت نهادی به‌عنوان عوامل بیرونی بر تغییر کاربری اراضی منطقه موثر هستند. در این خصوص پیشنهادهایی برای جلوگیری یا کند کردن روند حاضر ارائه‌شده است.

analyzing land use changes in rural settlements in the metropolitan area of tehran: the case study of shahriar county

one of the most active phenomena on earth is land use change. the following article tries to investigate and understand the change of land use in the rural settlements of shahriar district during a period of 10 years (2011-2021) with the approach of pragmatism (a combination of objectivism and subjectivism) and field studies based on participatory methods and with an explanatory-exploratory approach and also to know the internal and external factors that are effective in creating such a change. in line with the intended goal, the processing of satellite images shows that residential constructions have increased significantly in this area. so that in 2011, residential lands occupied 9502.65 hectares (23%) of the total area of the county. in 2016 and 2021, respectively, 10358.14 hectares (26%) and 11093.90 hectares (27%) of land belong to residential use. so, it is clear that residential lands have experienced an upward trend during the studied period (2011-2021). the area of agricultural land has decreased from 5531.88 hectares (13%) in 2011 to 4347.91 hectares (10%) in 2016. of course, this downward trend continues until the year 2021. in addition to all these, the use of other lands has decreased in the period of 2011-2021. the results of the field research showed that weak organizational interactions, spatial proximity to the metropolis, crisis in water resources management, the growth of land speculation and low productivity of the agricultural sector as internal factors and the development of multi-center spatial management, power rent in the policy and planning system. oil-based economy, development of industrial economy, metropolitan creep, demographic backwardness of tehran metropolis and low institutional capacity as external factors are effective on land use change in the region. in this regard, suggestions have been made to prevent or slow down the current process