تبیین فرایند همکاری‌های قلمرویی در بهره‌برداری از قنات (مورد مطالعه: قنات حسن‌آباد، استان یزد)

ویژگی برجسته قنات حسن‌آباد به نقش آن در ایجاد همکاری‌های بین‌قلمرویی برمی‌گردد که میان سه حوزه مهریز، ده‌نو و حسن‌آباد در طول 40 کیلومتر پدید آمده و استمرار یافته است. مراقبت از قنات حسن‌آباد تا آخرین چاه که در قلمروی مهریز واقع است صورت می‌گیرد و دو قلمروی پایین‌دست در آن مشارکت دارند. در این مقاله تلاش شده است تا با روش نظریه‌ زمینه‌ای به این سوال پاسخ داده شود که چگونه جریان آبی مانند قنات حسن‌آباد توانسته است به همگرایی اجتماعی و همکاری میان سه قلمروی ذینفع منجر گردد؟ به این منظور مصاحبه‌شوندگان از مناطق پایین‌دست و بالادست با روش گلوله‌برفی انتخاب شدند و پرسش‌ها تا رسیدن به نقطه اشباع نظری ادامه پیدا کرد. سپس در مورد داده‌های میدانی، کدگذاری باز و محوری انجام شد و نهایتاً کدگذاری انتخابی صورت گرفت. روابط میان مفاهیم در مدل مفهومی نشان داده شد و به‌صورت یافته‌های پژوهش شرح داده شدند. در منطقه نفوذ قنات حسن‌آباد، مدلی حاکم است که آن را مدل «سود مشترک» نامیده‌ایم. در این مدل، مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی و اقتصادی به‌گونه‌ای ساختارمند منافع بالادست و پایین‌دست را به یکدیگر گره می‌زنند. یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در این مدل، گستردگی فضایی قنات است که به قنات، نوعی ویژگی قلمرو‌گریزی می‌دهد. درنتیجه، دینامیک قنات به کمرنگ شدن قلمرو و به‌تبع آن کاهش هویت قلمرویی منجر می‌گردد و همین امر، امکان همکاری در دو سوی مرزهای قلمرو را آسان‌تر می‌کند.