جستاری در نحوه دلیلیّت و اعتبار علم قاضی در نظام ادله دادرسی با نظر به ابهامات حقوقی و قانونی

قاعده و قانونگذاری ادله اثبات دعاوی و روش های اثبات حقوق و جرائم در فقه و حقوق و مناسبات اجتماعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا با طرّاحی و تدوین نظم حقوقی متقن دادرسی، برآورنده مصالح اجتماعی و نیز دارای وصف تعمیمی، وضوح و تا حدّ امکان، غیر قابل تفسیر شخصی باشد و تحقّق این مقصود در حقوق گذاری و کاربست آن، نیازمند شناسایی، مطالعه و تحلیل مبانی و منابع بالادستی است. با امعان نظر به ضرورت یاد شده، طبق مواد مربوط به ادله اثبات دعاوی، علم قاضی از جمله ادله شمرده شده است ولی در این مواد، به ‌نوعی اجمال گویی و عدم صراحت ملاحظه می‌شود و از طرفی پیشینه پژوهشی این مساله، همه جانبه و ناظر به ابهامات حقوقی و قانونی آن نیست و لذا نیازمند واکاوی بیشتر می باشد. بر این اساس، سوال اصلی  تحقیق این است که ماهیت، قلمرو و ملاک اعتبار علم شخصی قاضی در دادرسی از منظر فقه اسلامی چگونه است و در نظم حقوقی ایران چگونه پردازش شده است؟ این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با بهره گیره از منابع کتابخانه ای و اینترنتی و نرم افزارهای رایانه ای، ضمن ترسیم حقوقی رویکرد قانونی به علم قاضی و ارزش اثباتی آن و بیان نواقص و خلاهای موجود در مواد قانونی مربوط، چیستی، گستره و ادله اعتبار فقهی علم قاضی (به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا) را به تفصیل تحلیل و بررسی کرده است.

a study on the evidentiary value and validity of the judge’s knowledge in the system of judicial evidence with consideration of legal and legislative ambiguities

the regulation and legislation of evidentiary rules and methods for proving rights and crimes in jurisprudence, law, and social relations hold special significance. this is to design and establish a well-founded legal order in judicial proceedings that serves social interests, possesses general applicability and clarity, and minimizes the possibility of subjective interpretation. achieving this objective in lawmaking and its application requires identifying, studying, and analyzing fundamental and overarching legal sources. considering this necessity, according to the provisions related to the evidence of claims, the judge’s knowledge is regarded as one of the admissible types of evidence. however, these provisions exhibit a degree of vagueness and lack of explicitness. additionally, the existing body of research on this issue does not comprehensively address its legal and legislative ambiguities, necessitating further examination.accordingly, the main research question is: what is the nature, scope, and criterion of the validity of the judge’s personal knowledge in judicial proceedings from the perspective of islamic jurisprudence, and how has it been addressed within the iranian legal system? this article, using a descriptive-analytical method and drawing on library resources, internet sources, and computer software, outlines the legal approach to the judge’s knowledge and its evidentiary value, highlights the deficiencies and gaps in the relevant legal provisions, and provides a detailed analysis of the nature, scope, and jurisprudential grounds for the validity of the judge’s knowledge as a means of proof.