نهاد ناظر، برآیند بهبود یافته هیات منصفه در ساختار قضای اسلامی

هیات منصفه، نهادی است که به منظور قضاوت در دعاوی، روشن شدن حقیقت و یا تعیین مجازات بر اساس خرد جمعی که به عدالت و عقلانیّت نزدیک تر است در برخی نظام های حقوقی جهان به رسمیّت شناخته شده است. نهاد مذکور بر اساس ادّعای نظام حقوقی انگلستان، از ابداعات این نظام بوده و بعدها وارد نظام حقوقی کشورهای جهان شده است. بر همین اساس، برخی معتقدند این نهاد با اقتباس از قوانین غربی در قانون اساسی مشروطیّت کشورمان وارد شده و در برخی قوانین موضوعه نیز مطرح گردیده است. یکی از مهم ترین سوالاتی که در این خصوص مطرح می گردد ماهیّت و جایگاه نهاد هیات منصفه در نظام حقوقی اسلام و میزان مطابقت نظام حقوقی ایران با آن است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی توصیفی به بررسی این مهمّ پرداخته و به این نتیجه دست یافته که علیرغم اهمیّت و جایگاه ویژه هیات منصفه در نظام حقوقی اسلام به عنوان یک نهاد ناظر، در نظام حقوقی ایران به نقش مشورتی این نهاد بیشتر توجه شده و جایگاه شایسته ای بدان اختصاص داده نشده است؛ در حالی که با توجه به نصوص شرعی و فتاوای فقها می توان جایگاه نهاد هیات منصفه را با لحاظ اقتضائات فرهنگ اسلامی و منصوصات فقهی در نظام قضای اسلامی جانمایی نمود. به بیان دیگر، با استفاده از تحلیل منابع فقهی و فتاوای فقهای امامیه می توان نمونه ارتقاء یافته ای از هیات منصفه را در نظام قضای اسلامی تصویر نمود که می تواند به عنوان نهادی ناظر در دستگاه قضایی فعالیّت نماید.

The oversight body, the improved outcome of the jury in the structure of the Islamic judiciary

A jury is an institution recognized in some of the world’s legal systems for judging litigation, clarifying the truth, or determining punishment based on collective wisdom that is closer to justice and rationality. According to the claim of the British legal system, this institution was one of the innovations of this system and later entered the legal system of the countries of the world. Accordingly, some believe that this institution has been included in the constitution of our country by adapting to Western laws and has been raised in some relevant laws. One of the most important questions in this regard is the nature and position of the jury in the Islamic legal system and the degree of conformity of the Iranian legal system with it. The present study uses descriptiveanalytical method to investigate this issue and concludes that despite the importance and special position of the jury in the Islamic legal system as an oversight body, in the Iranian legal system more attention has been paid to the advisory role of this institution. And is not given a worthy place; While according to the religious texts and fatwas of jurists, the position of the jury can be located in the Islamic judiciary in terms of the requirements of Islamic culture and jurisprudential provisions. In other words, by analyzing the jurisprudential sources and fatwas of Imami jurists, it is possible to depict an improved example of a jury in the Islamic judiciary that can act as an oversight body in the judiciary.