نقدی بر «کاشفیّت ذاتی قطع از واقع» در پرتو معرفت ‌شناسی جدید

قطع، نقش معرفتی مهمّی در اصول فقه شیعی دارد و «کاشفیّت ذاتی قطع از واقع» یکی از اساسی ترین علل اهمیّت قطع است. مقاله‌ حاضر با ارزیابی جایگاه و مبانی حجیّت قطع در نظام اصول فقه شیعی، می‌ کوشد تا کاشفیّت ذاتی قطع از واقع را نقادانه تحلیل کند. در این راستا، با استفاده از مبانی معرفت ‌شناسی مدرن و تمایز میان «بود» و «نمود» در اندیشه‌ کانت، اثبات می ‌کنیم که «کاشفیّت ذاتی قطع از واقع» ایده‌ قابل دفاعی نیست. به علاوه، نشان می ‌دهیم که مبانی نظریه‌ تخطئه که مورد قبول قاطبه‌ علمای شیعی هم هست با یافته ‌های معرفت ‌شناسی مدرن همسوست و توجه به پیامدهای تخطئه، مانع پذیرش کاشفیّت ذاتی قطع از واقع خواهد بود. البته، نتیجه‌ انکار کاشفیّت ذاتی قطع از واقع و تضعیف جایگاه قطع در معرفت‌ شناسی اصول فقه همانا امکان پذیرش برخی ظنّون عقلی و گسترش جایگاه عقلانیّت خودبنیاد (مستقلّات عقلی) در روند استنباط احکام خواهد بود.

A Critical Analysis of ‘Disclosive Quality of Certainty (Qat‘) in Revealing Reality’ in Shi‘i Osul alfiqh in Light of Modern Epistemology

Qat‘ or ‘certainty’ plays a fundamental role in shi‘i’s method of inference of rules (Osul alfiqh). In this discipline, the reliability of certainty lies for the most part in its disclosive quality in revealing reality. Having analysed the place of authoritativeness (hujjiyya) of certainty, the article at hand critically examines the reasons behind the reliability of certainty in light of the achievements in modern epistemology. Taking the Kantian distinction between the realm of ‘nomena’ and ‘phenomena’ seriously shows that that ‘revealing nature of certainty from reality’ is not a plausible idea. The article then discusses ‘Takhtae’ theory in Imami jurisprudence whose results are in conformity with Kantian epistemology. In conclusion, the article suggests an epistemic turn in the discipline of Osul alfiqh from certainty to the employment of noncertain (zanni) knowledge which in turn sets the ground for independent rationality (almustaqillat al‘aqliyya) to have more impact upon the inference of Shari‘a precepts (fiqh).