جُستاری تحلیلی بر تداوم کاربست انگاره توسعه محله-‌‌مبنا و جایگاه آن در تجارب ایران

با وجود ایفای نقش محله‌ها در ارتقای کیفیت زندگی اجتماعات محلی، طرح‌ها و برنامه‌های اخیر مسکن شهری در ایران همچون «طرح مسکن مهر» و «مسکن اجتماعی» با ابتنا بر الگوهای مدرنیستی سبب تضعیف هویت محله‌ای و ضعف پایداری اجتماعی شده‌اند. از طرفی محققان بسیاری مفهوم همسایگی و محله را از جوانب گوناگون مورد نقد و بررسی قرار داده‌اند. با وجود چالش‌ها و نقدهای مطرح‌شده، این مفهوم همچنان در کانون توجه پژوهشگران و تصمیم‌گیران در مسیر توسعۀ پایدار محله‌ای قرار دارد. این مقاله به بررسی دلایل تداوم کاربست این مفهوم به‌مثابه شهرسازی خرده‌مقیاس و تعین آن در تجارب ایران می‌پردازد.این مقاله از نوع مرور تحلیلی است که با رویکرد کیفی و به روش اسنادی و تحلیل داده‌های ثانویه، ابتدا تحولات الگوهای توسعه بر پایۀ همسایگی و محله در قرن بیستم را در پاسخ به چرایی استمرار و تداوم کاربست انگارۀ محله‌گرایی و سپس میزان تعین این انگاره را در تجاربی از ایران بررسی می‌کند.براساس یافته‌های بخش اول مقاله، عوامل سه‌گانۀ اجتماعی-روان‌شناختی، فضایی-محیطی و سیاسی-مدیریتی از مهم‌ترین دلایل تداوم کاربست انگارۀ توسعۀ محله‌مبنا با وجود نقدهای وارد بر آن بوده‌اند. بررسی تجارب ایران در بخش دوم مقاله نشان می‌دهد چنین چارچوبی با وجود تعین در محله‌های سنتی ایران، در طرح‌های جدید توسعۀ مسکن شهری ملاک عمل نبوده است.توسعۀ محله‌مبنا پتانسیل شکل‌گیری اجتماعات محلی منسجم با قابلیت‌های فضایی-اجتماعی-مدیریتی خاص خود را ارتقا می‌دهد. با وجود تعین این انگاره در محله‌های سنتی، طرح‌های جدید توسعۀ مسکن شهری در ایران، بی‌توجه به آن، تحت فشار افزایش جمعیت و تمرکز بر ملاحظات اقتصادی، با ایجاد بافت‌هایی بدون اجتماع منسجم محلی از پیامدهای مطلوب و محتمل توسعۀ محله‌مبنا برکنار مانده‌اند.

an analytical investigation of the recurrence of neighborhood-based development concept and its place in iran’s experiences

despite the role of neighborhoods in improving the quality of life in local communities, the new urban housing programs in iran, including mehr housing and social housing projects, relying on modernist patterns have brought about undermining neighborhood identity and social sustainability. conversely, the concept of neighborhood has been subjected to criticism from a variety of researchers. however, this concept continues to be the subject of research and decision-making, in accordance with the sustainable neighborhood development trend, despite the challenges and criticisms that have been raised. this paper investigated the reasons for the recurrence of this concept as micro-urbanism.the paper conducts an analytical review that employs the qualitative approach, the documentary method, and secondary data analysis to investigate the reasons for the continuity of development patterns based on the neighborhood concept in the 20th century, with a focus on iranian experiences.according to the results of the initial segment of the paper, the neighborhood unit’s dominance is primarily due to the tripartite socio-psychological, spatial-environmental, and political-managerial attributes. the study of iran’s experiences in the second part shows that despite the manifestation of this framework in the traditional neighborhoods of iran, the new urban housing development plans missed it pervasively.results: neighborhood-based development promotes the potential of forming coherent local communities with its own spatial-social-management capabilities. nevertheless, the failure to incorporate this framework into iran’s new urban housing development plans, despite its appearance in traditional neighborhoods, has resulted in the absence of the desirable outcomes of neighborhood-based development. this is due to the pressure of population, economic, and financial considerations.