بررسی پیامدهای جمعیّت‌شناختی نوسان‌های حقابۀ رودخانۀ هیرمند بر ناحیۀ سیستان

کشور ما از گذشتۀ دور به‌دلیل قرارگیری در اقلیم خشک، با محدودیت‌های منابع آب، به‌خصوص در مناطق شرقی روبه‌رو بوده است. به‌دلیل کمبود و هم نیازهای روزافزون جمعیت، آب به یکی از منابع مهم ژئوپلیتیک تبدیل شده است. از این‌رو، در مطالعات هیدروپلیتیک، ابعاد و جنبه‌های مختلفی از تاثیرات نوسان‌های آبی بر وضعیت قلمروهای جغرافیایی بررسی می‌شود. یکی از مهم‌ترین این تاثیرات و پیامدها در حوزۀ پویایی و تغییرات جمعیتی ناشی از نوسانات آبی در نواحی جغرافیایی درگیر است. در این راستا، این مقاله به بررسی تاثیر نوسانات حقابۀ رودخانۀ هیرمند بر تحولات تغییر تعداد جمعیت و جریانات مهاجرتی در ناحیۀ سیستان می‌‌پردازد.روش تحقیق ترکیبی است و از منابع داده‌ای مختلف شامل سرشماری‌های 1385 تا 1395، پیمایش نمونه‌ای در سال 1402 با حجم نمونۀ 400 نفر و مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با 5 نفر از کارشناسان و خبرگان محلی استفاده شده است.یافته‌ها نشان داد از اوایل دهۀ 1380 حجم حقابۀ ایران کاهش محسوسی داشته و در سال‌های اخیر به‌شدت افت کرده است. همچنین مطابق نتایج، تا سال 1385 نسبت افزایش جمعیت در سیستان تقریباً برابر با میانگین کشوری بوده، اما از سال 1385 به بعد درحالی‌که جمعیت کشور رشد مثبت و روند افزایشی داشته، جمعیت در ناحیۀ سیستان به‌دلیل حجم بالای مهاجرفرستی کاهش یافته است. در سه دهۀ اخیر، تعداد مهاجرت از ناحیۀ سیستان به‌ویژه به خارج از استان بیش از چهار برابر شده است. جریان مهاجرت از ناحیۀ سیستان به خارج از استان، بیشتر به‌سمت استان‌های خراسان رضوی، گلستان، یزد، تهران و خراسان جنوبی است. به‌علاوه، نتایج مشخص کرد بیش از نیمی از پاسخگویان در پیمایش به دلایل خشکسالی، بیکاری و دسترسی به فرصت‌های شغلی، تمایل به مهاجرت از ناحیۀ سیستان دارند. این تمایل به‌ویژه برای افراد مجرد و با تحصیلات دانشگاهی بیشتر بوده است.آب بیشترین تاثیر را بر اقتصاد و معیشت مردم ناحیۀ سیستان گذاشته و در صورت تداوم وضعیت فعلی در عدم تحقق حقابۀ ایران از رودخانۀ هیرمند، مهاجرت‌های گسترده، جابه‌جایی جمعیت و درنهایت خالی از سکنه‌شدن برخی سکونتگاه‌های ناحیۀ سیستان را شاهد خواهیم بود.

demographic implications of fluctuations of helman river water rights in sistan region

since ancient times, our country has been grappling with water resource limitations, particularly in the eastern regions, due to the arid climate. water has become a critical geopolitical resource as a result of the increasing demands of the population and the scarcity of water. as a result, studies on hydropolitics explore a variety of dimensions and aspects of the impact of water fluctuations on geographical territories. the impact on population dynamics and alterations in the affected regions is a noteworthy consequence.this article investigates the impact of fluctuations in water rights for the hirmand river on migration patterns and population variations in sistan. it employs data from censuses, surveys (with a sample size of 400), and semi-structured interviews.the findings revealed a significant decrease in iran’s water rights volume since the early 2000s, with a particularly precipitous decline in recent years. furthermore, the national average was met by the population development in sistan until 2006. however, from 2006 onwards, while the country’s population continued to grow, sistan experienced a decrease due to high emigration rates. emigration from sistan, particularly to other provinces, has more than quadrupled over the past three decades. the preponderance of migrants from sistan migrate to razavi khorasan, golestan, yazd, tehran, and south khorasan. additionally, the results suggested that more than half of the survey respondents expressed a desire to migrate from the sistan region as a result of factors such as unemployment, desertification, and a lack of job opportunities. this tendency is especially pronounced among never-married individuals and those higher education levels.consequently, the economy and livelihoods of the residents of sistan have been significantly influenced by water. widespread migrations, population displacement, and ultimately the depopulation of certain settlements in sistan are probable if iran’s water rights from the hirmand river are not met.