ارزیابی پایداری اکولوژیکی سکونتگاه‌های روستایی با تاکید بر ردپای بوم‌شناختی (مورد پژوهشی: شهرستان اسلام آباد غرب)

مقدمه: رشد سریع تکنولوژی در بهره برداری از منابع طبیعی و افزایش مصرف گرایی در جوامع انسانی سبب بروز بحران های محیط زیستی شده است که تهدیدی جدی برای پایدرای جوامع، بخصوص جوامع روستایی بشمار می آیند. از این رو ارزیابی پایداری این مناطق و بررسی نحوه مصرف و بهره برداری منابع امری ضروری است. در این میان یکی از بهترین شاخص ها برای ارزیابی توسعه پایدار که بر میزان مصرف با توجه به توان اکولوژیکی تاکید دارد، شاخص ردپای بوم شناختی است. از این رو پژوهش حاضر با استفاده از شاخص مذکور به ارزیابی پایداری اکولوژیکی سکونتگاه های روستایی شهرستان اسلام آباد غرب و تحلیل الگوی فضایی ردپای بوم شناختی در سطح منطقه، می پردازد.روش: این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی می باشد. جهت جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. محدوده مورد مطالعه، شامل نقاط روستایی دارای سکنه شهرستان اسلام آباد غرب می باشد که 40 روستای آن براساس سه فاکتور موقعیت طبیعی، فاصله از مرکز شهرستان و تعداد خانوار انتخاب شدند. براساس فرمول کوکران حداقل حجم نمونه 360 خانوار تعیین شد. با استفاده از روش نسبیت، سهم هر یک از روستاها در تعداد توزیع پرسشنامه مشخص گردید. جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از  شاخص ردپای بوم شناحتی در 6 جزء زمین کشاورزی، زمین انرژی، زمین مرتع، زمین جنگلی، پهنه های آبی و ناحیه ساخته شده استفاده شد. همچنین برای شناسایی الگوی توزیع فضایی ردپا در سطح منطقه مورد مطالعه از آماره موران محلی و جهت پهنه بندی میزان ردپای بدست آمده از درونیابی idw استفاده گردید.یافته ها: نتایج نشان داد که از 40 روستای مورد بررسی 72.5 درصد معادل 29 روستا در شرایط ناپایدار و کسری اکولوژیکی قرار دارند و 11 روستا دارای اضافه اکولوژیکی هستند. در این میان روستای برف آباد علیا با 8351.23- هکتار جهانی دارای بیشترین کسری اکولوژیکی و روستای میان تنگ منصوری با 2042+ هکتار جهانی از بیشترین اضافه اکولوژیکی برخوردار است. همچنین شاخص موران محلی، الگوی فضایی توزیع ردپا در سطح شهرستان را از نوع خوشه ای با ارزش بالا شناسایی نمود. بر اساس درونیابیidw مشخص گردید که روستاهای شمالی و جنوبی شهرستان که اغلب موقعیتی کوهستانی و جنگلی دارند در پهنه ردپای متوسط و زیاد قرار دارند و روستاهای میانی با موقعیتی دشتی دارای میزان ردپای کم و خیلی کم هستند.نتیجه گیری: براساس یافته های پژوهش می توان ادعا کرد که موقعیت طبیعی سکونتگاه های روستایی در میزان ردپای بوم شناختی این مناطق اثرگذار است. به طوری که روستاهای کوهستانی و جنگلی ردپای بزرگتری نسبت به روستاهای دشتی دارند. این امر را می توان در دسترسی کمتر این روستاها به منابع و همچنین مساحت کم پهنه های منابع طبیعی دانست از سوی دیگر میزان مصرف انرژی در زمینه سوخت به دلیل شرایط محیطی در مناطق کوهستانی بالا بوده که این امر در مناطق دشتی بسیار کمتر است. از این رو در مدیریت مصرف منابع و برنامه ریزی در جهت پایداری باید به روستاهای کوهستانی و جنگلی توجه بیشتری شود.

the ecological sustainability assessment of rural settlements with emphasis on the ecological footprint(case study: eslam abad-e-gharb)

introduction: the technological progress in the exploitation of natural resources and the increase in consumption have led to environmental crises that threaten the stability of societies, especially rural ones. therefore, it is important to evaluate the sustainability of these areas and how resources are consumed and exploited. one of the best indicators for assessing sustainable development, which highlights the extent of consumption in relation to ecological power, is the ecological footprint index. using the mentioned index, the present study analyzes the spatial pattern of ecological footprint at regional level in eslamabad-e-gharb district.method: this study is practical and descriptive-analytical in nature. documentation and field methods were used to collect information. based on the three factors of natural location, distance from the district center and number of households, 40 villages were selected in eslamabad-gharb county. based on cochran formula, the minimum sample size of 360 households was determined. using the proportion formula, the share of each village in the number of questionnaire distributions was determined. to analyze the obtained data, the ecological footprint index was employed for the six factors of energy land, pasture land, arable land, forest land, water land and built-up land. moreover, moran’s i statistic was used to identify the spatial distribution pattern of ecological footprint in the study area, and idw interpolation was used to zone the ecological footprint.findings: the results showed that 72.5 percent of the 40 investigated villages, i.e. 29 villages, are in unstable condition and ecological deficit, while 11 villages have ecological surplus. among them, barf abad aliya village has the largest ecological deficit with -8351.23 global hectares and mian-tang mansouri village has the largest ecological surplus with +2042 global hectares. also, the local moran index identified the spatial pattern of footprint distribution at the county level as a cluster type with high value. based on idw interpolation, the northern and southern villages of the county, which are often located in mountainous and forest environments, were found to be in the medium and high footprint range, while the middle villages with a plain location had low and very low footprint.conclusions: the natural location of rural settlements influences their ecological footprint, such that mountainous and forested villages have a larger footprint than lowland villages. this is due to the fact that these villages have less access to resources and the area of natural resources is smaller. on the other hand, due to environmental conditions, fuel energy consumption is very high in mountain areas, while it is much lower in lowland areas. consequently, more attention should be paid to mountain and forest villages in resource consumption management and sustainability planning.