سنخ‌شناسی رابطه‌محور بهره‌برداری‌های خانوادگی در جامعۀ روستایی ایران (مورد مطالعه: روستای قودجان)

مطالعاتی که تاکنون در حوزۀ کشاورزی خانوادگی انجام شده، به‌طورکلی برمبنای دو دیدگاه متفاوت بوده است: دیدگاه اول روی ساختارهای مادی متمرکز و برجسته‌کنندۀ نقش انواع مزرعه و پویایی‌های اکولوژیکی است و دیدگاه دوم بر کنشگران اجتماعی متمرکز و برجسته‌کنندۀ عاملیت کشاورز است و نیروهای اجتماعی گسترده‌تر نیز نقش مهمی در آن دارند. در مقابل، پیشنهاد دارنهوفر و همکاران (2016) دیدگاه سوم با تمرکز روی روابط است که پتانسیل غلبه‌کردن بر دوگانگی اکولوژیکی/اجتماعی و ساختار/عاملیت را دارد. با حاکمیت این رویکرد در این مطالعه، برای ساختن چارچوب مفهومی و افزایش حساسیت نظری، از نظریۀ جامعه‌شناختی رابطه محور کانتزن و فورنی استفاده شد. این کار با استفاده از روش گونه‌شناسی و راهبرد عملیاتی (ترکیبی از راهبرد تجربی و مفهومی) به انجام رسید. به‌این‌ترتیب که براساس رویکردی استقرایی، ابتدا مشاهده‌های مکرر و عمیق، در کنار مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با اعضای 19 خانوار (43 مصاحبه) در روستای قودجان که در آن صددرصد واحدهای بهره‌برداری کشاورزی به‌صورت خانوادگی اداره می‌شدند، انجام گرفت. سپس در یک فرایند مستمر رفت‌وبرگشتی، مفاهیم براساس یک مفهوم کلی‌تر، برچسب‌های مفهومی مناسب به‌عنوان گونه‌ها دریافت کردند و گونه‌ها به‌تدریج شکل گرفتند (تجربی). یافته‌ها نشان می‌دهد چگونگی و میزان مشارکت اعضای خانواده‌های بهره‌بردار در تصمیم‌گیری و نحوۀ عملکرد آن‌ها در ساختار کار در واحد بهره‌برداری، به شکل‌گیری پیکربندی‌های مختلفی از خانواده‌های کشاورز می‌انجامد که شامل چهار نوع پیکربندی «مکمل سنتی»، «همکاری»، «فردگرایی درون‌مزرعه» و «فردگرایی تخصصی» می‌شود. در روستای قودجان مکمل سنتی به‌رغم وجود پیکربندی‌های خانوادگی دیگر، نوع غالب است که در آن مرد مالک و سرپرست رسمی واحد بهره‌برداری خانوادگی است. همچنین نتایج نشان می‌دهد احتمال پایداری نسلی واحد بهره‌برداری خانوادگی با پیکربندی فردگرایی درون‌مزرعه، بیشتر از دیگر انواع پیکربندی است. بازسازی الگوهای تقسیم کار در خانوادۀ بهره‌بردار می‌تواند انعطاف‌پذیری آن را افزایش دهد و درنتیجه چشم‌انداز آتی کسب‌وکار کشاورزی خانوادگی را بهبود ببخشد.

The Relational Typology of the Family Exploitation System in Iran (Case Study: Qudjan Village)

Studies in the field of family farming have generally been based on two different perspectives: the first perspective focuses on the material structures and highlights the role of farm types and ecological dynamics; the second perspective focuses on the social actors and emphasizes agency. It is the farmer and the wider social forces that also play an important role. In contrast, the proposal by Darnhofer et al. (2016) is a third perspective that focuses on “relationships” and has the potential to overcome the duality of ecology /social and structure/actor. Given the dominance of this approach in this study, Kantzen and Fornay’s relational sociological theory was used to build a conceptual framework and increase theoretical sensitivity. For this purpose, the typological method and the operational strategy (a combination of experimental and conceptual strategy) were used. Thus, based on the inductive approach, frequent and indepth observations and semistructured interviews were first conducted with members of 19 households (43 interviews) in the village of Qudjan, where 100% of the farm units are familyrun. In a roundabout way, concepts based on a more general concept were given appropriate conceptual labels as species, and species gradually became (experimental). The results show that how and to what extent the members of the exploiting families participate in decision making and how they function in the work structure in the exploiting unit leads to the formation of different configurations of peasant families, including four types of configurations: “traditional complementarity”, “cooperation”, “individualism on the farm” and “specialized individualism”. In Qudjan village, despite the existence of other family configurations, the “traditional complementation” type is the predominant type in which the man is the official owner and head of the family farm unit. The research results also show that the probability of generational stability of the family exploitation unit is higher with the “individualism in the field” configuration than with other configuration types. Reconstructing patterns of labor division in the family sweatshop can increase its flexibility and thus improve the future prospects of the family farm.