رویکرد دولت‌مدار به بازآفرینی شهری و اعیانی‌سازی وابسته: تحلیل عملکرد ذینفعان کلیدی در نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر در مشهد

اعیانی‌سازی فرایندی مشتمل بر ارتقای دارایی‌های تنزل‌یافته یا فرسودۀ شهری توسط طبقه متوسط یا عاملان ثروتمند است. این فرایند به شکل نیرومندی درون جغرافیای شهری سرمایه‌داری جریان دارد و بازتاب‌دهندۀ تعارض گروه‎های ذینفع شهری است. هدف نوشتار حاضر ارائۀ تصویر و تحلیلی داده بنیاد از شرایط و فرایندهای حاکم بر تجربۀ اعیانی‌سازی در یکی از نمونه‌های بحث‌برانگیز آن در ایران یعنی بافت پیرامونی حرم مطهر در شهر مشهد ‎است. بر این اساس با 26 مشارکت‌کننده که به صورت هدفمند از میان مطلعین این فرایند انتخاب شده‌اند، مصاحبه عمیق به عمل آمده است. با منطق نظریۀ داده‌بنیاد، متن داده‌ها (مصاحبه‌ها) بازاندیشی شده و معانی حاصل از تجربۀ اعیانی‌سازی بافت فرسودۀ پیرامون حرم مطهر شامل شش محور زیر بازیابی و صورت‎بندی شده است: شرایط زمینه‌ای اعیانی‎سازی نظیر کالایی‌شدن فزایندۀ فضای شهری، مداخلات دلخواهانۀ بخش دولتی در مسکن و زمین شهری؛ شرایط علی از قبیل انحصار شبه‌دولتی در روند خصوصی‌سازی، کمبود بودجۀ عمومی و محدودیت قدرت مانور دولت؛ شرایط مداخله‌ای مانند پیچیدگی فزایندۀ کسب ‌وکارهای کلان‌شهری، الگوی جذب و نگهداشت سرمایه‌گذاری خارجی؛ شرایط راهبردی از جمله برهم‌خوردگی قواعد بازار آزاد از سوی ذینفعان دولتی و شبه‌دولتی، جستجوی منفعت از قِبَل عرضه و تقاضای رانت و شرایط پیامدی اعیانی‎سازی همچون رانده‌شدگی ذینفعان متقدم از فرایند بازآفرینی شهر و تضعیف بنیان‌های اقتصادی اجتماعی ساختارهای مردم‌سالارانه. حاصل انتزاع نهایی از معناکاوی متن (مصاحبه‌ها) این است که تجربۀ اعیانی‎سازی بافت فرسوده حرم رضوی، نوعی «رویکرد دولت‌مدار به بازآفرینی شهری و اعیانی‌سازی وابسته» است.

The governmentoriented approach to urban regeneration and dependent gentrification: performance analysis of key stakeholders in the renovation of the fabric surrounding the Holy Shrine in Mashhad

Gentrification is defined as the promotion of degraded or old assets of the middle or high class of the society. This process operates in a powerful manner within the urban geography of capitalism and represents the conflict between various urban stakeholder groups. The purpose of this study was to provide an analysis of the conditions and processes governing the gentrification process in one of its controversial examples in Iran, i.e.  the old fabric surrounding the Holy Shrine in Mashhad. Based on this, a series of deep interviews with 26 participants who were knowledgeable in this issue was conducted. Through grounded theory, the data (interviews) were analyzed. The factors underlying the gentrification process of the decayed urban fabric surrounding the Shrine were explored as follows : Underlying conditions such as the increasing commodification of the urban atmosphere, arbitrary governmental interventions in housing...; Causative conditions such as pseudogovernmental monopoly in the process of privatization, the lack of public funding and the constraints on governments, ...; interventional conditions such as the increasing complexity of metropolitan entrepreneurship; the pattern of attracting and retaining foreign investment,...; Strategic conditions, including the violation of free marketing rules by governmental and pseudogovernmental stakeholders, gaining profit through supplying and demanding rents..., and the consequences of gentrification such as the rejection of early urban stakeholders and the undermining of the socioeconomic foundations of democratic structures. To sum up, the gentrification process of the old fabric of the Razavi Shrine is a kind of "governmentoriented approach to urban regeneration with a dependent gentrification nature"