جایگاه معاد در فلسفه ابن‌ سینا

معاد در فلسفه ابن‌سینا بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت این موضوع از وفور تالیفات وی که به معاد اختصاص یافته، آشکار می‌شود. آنچه در مورد ابن‌ سینا محلّ مناقشه است، دیدگاه وی نسبت به معاد جسمانی است. مساله معاد در فلسفه ابن‌ سینا، بین نفی و اثبات جسمانی بودن معاد معلق است. در آثار ابن ‌سینا دو دیدگاه اصلی در بحث از معاد جسمانی مطرح است که قصد داریم در این نوشتار، به قدر بضاعت خود، بدان بپردازیم. وی در رساله «اضحویه» معتقد است که از لحاظ عقلی و فلسفی معاد جسمانی محال عقلی است، لذا وقتی پذیرش معاد جسمانی با عقل در تعارض باشد، بایستی به تاویل آیات پرداخت و آنها را از قبیل تشبیه معقول به محسوس تلقی کرد. او در اینجا، معاد را روحانی ذکر کرده و لذات و عذاب‌های به ظاهر جسمانی قیامت را که در قرآن و سنّت مطرح شده، از باب تمثیل و مجاز جهت فهم عامه می‌داند؛ شیخ الرییس در الهیات «شفا»، «نجات» و «مبدا و معاد» واغلب رسایل مختص به معاد، بیان می‌کندکه تنها راه اثبات معاد جسمانی راه نقل است و از راه عقلی معاد جسمانی قابل اثبات نیست، لذا کسی که به پیامبراسلام و آیات قرآن ایمان داشته باشد، می تواند با اتکا به نص، وصایا و روایات، به معاد جسمانی اعتقاد پیدا کند.