تمایز «عقل» و «خرد» در چنین گفت زرتشت نیچه

فلسفه جز کلمه چیزی برای بیان مفاهیم خود در دست ندارد. هرگونه آسانگیری و بی‌دقتی و بی‌اعتنایی به تفاوتها و تمایزهای مفهومی کلمات به آشفتگی و پریشانی در فهم اندیشه‌ها می‌انجامد. از همین رو، در فلسفه، زبان و اصطلاحات و دقت در انتخاب کلمات برای بیان مفاهیم اهمیتی اساسی دارد. نقل و نقد نمونه‌ای از این پریشانی و آشفتگی در کار ترجمه و نیز در کار تفسیر و تاویل نخستین مقصود این مقاله است. «عقل» و «خرد» دو معادلی است که داریوش آشوری در ترجمه ممتاز و پُرخواننده خود از چنین گفت زرتشت به ترتیب برای دو واژه آلمانی “vernunft” (انگلیسی: “reason”) و “weisheit” (انگلیسی: “wisdom”) به کار برده است. این دو معادل گرچه فی‌نفسه برای هریک از این دو اصطلاح درست است، از آنجا که مترجم در ترجمه خود گاهی این دو را به جای یکدیگر به کار برده است، به‌واسطه ترادفی که این دو واژه در زبان فارسی دارند، کلمه “vernunft” نیز گاهی به «خرد» (“weisheit”) ترجمه شده است و در نتیجه، با از میان رفتن تمایز مفهومی میان «عقل» و «خرد»، سو تفاهمی بنیادی در فهم اندیشه نیچه پدید آمده است. اما کار به همین جا پایان نمی‌یابد. در موارد دیگری، علاوه بر «خرد»، معادلهایی دیگر برای “weisheit” در فارسی اختیار شده است: «فرزانگی»، «حکمت»، «خردمندی». برای کلمه آلمانی “klug” نیز گاهی از معادل «فرزانه» استفاده شده است، و گاهی از معادل «زیرک» و .... این ترجمه‌های گوناگون برای کلمه‌ای واحد در متن آلمانی، و نیز ترجمه‌های انگلیسی، به فهم این «مفهوم» سخت آسیب رسانده است. از همین رو، برای کسی که بخواهد بر اساس این ترجمه فارسی به پژوهشی مفهومی در آثار نیچه دست یازد، آشفتگی بسیار در متن موجود است. بنابراین، اصل رجوع به متن اصلی و مطالعه انتقادی در اینجا باز ضرورت خود را نشان می‌دهد. خانم نوشین شاهنده، نویسنده زن در تفکر نیچه (قصیده‌سرا - روشنگران، ????؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد ????)، با استفاده غیرانتقادی از ترجمه آشوری و بی‌توجهی به منبع اصلی، و همچنین نداشتن روش‌شناسی از پیش اندیشیده و معیار برای مطالعه متن و تاویل و تفسیر آن، در فصلی از کتاب خود، در شرح تشبیه «خرد» به «زن» در فلسفه نیچه، مرتکب اشتباهی بزرگ در داوری درباره معنا و اهمیت و ارتباط این دو مفهوم در اندیشه او شده ‌است. روشن کردن رابطه «عقل» و «خرد» و مقصود نیچه از تشبیه «خرد» به «زن» دومین مقصود این مقاله است. من، در این پژوهش، با پیروی از سنت علمای مسیحی کتاب مقدس از دو قاعده «نقد فروتر» و «نقد برتر» در بازیابی «متن اصلی» و نیز «فهم متن» و «تاویل و تفسیر» آن ‍پیروی می‌کنم.