بازخوانی عقل آناکساگوراس در روانشناسی ارسطو

یکی از مباحث بسیار دشوار در روانشناسی ارسطو بحث عقل است. این بحث که در طول تاریخ دست‌مایۀ تفاسیر بسیار گوناگون بوده به‌ندرت از منظر مواجهۀ ارسطو با پیشینیانش بررسی شده است. این مقاله استدلال میکند که ارسطو در این بحث وام‌دار آناکساگوراس است و نظریۀ او را دراین‌باب ارتقا می دهد و در چارچوب مبانی خودش بازخوانی می کند. مهمترین و چالش برانگیزترین مباحثی که در کتاب دربارۀ نفس در موضوعِ عقل مطرح شده از این منظر قابلِ‌فهم می شوند. آناکساگوراس صریحاً یا ضمناً دو وصفِ عدمتعین و سرمدیت را به عقل نسبت می داد. ارسطو این دو وصف را برای عقل می پذیرد و می کوشد تا مشکلاتی را که بر سر راه این دو قرار دارد برطرف کند. هر دویِ این اوصاف با فعالیت اصلیِ عقل، یعنی شناختن و تعقل کردن، ناسازگارند. آنچه مطلقاً نامتعین است به هیچ چیزی شباهت ندارد. پس، مطابق حکم مشهورِ «شبیه شبیه را می شناسد»، قادر به شناختن نخواهد بود. همچنین شناختن نوعی عبور از قوه به فعل است که از لوازم ماده است. ازاین‌رو، عقل اگر بخواهد فعالیت شناختی داشته باشد، نمی تواند سرمدی باشد. نشان داده ایم که مباحث دو فصل چهارم و پنجم از کتاب سومِ دربارۀ نفس به همین دو مسئله پاسخ می دهند.

rereading anaxagoras’ mind in aristotle’s psychology

the examination of the concept of mind in aristotle’s psychology poses aconsiderable challenge within his work, de anima. this paper unravels thecomplexities by scrutinizing aristotle’s expressions as both a response to and anadvancement of anaxagoras’ mind theory. anaxagoras’ theory, whether explicitly orimplicitly, presents mind as both indeterminate and everlasting. however, thesecharacteristics contradict the primary function of the mind, namely, its capacity forknowledge and thought. anything that is entirely indeterminate lacks resemblanceto anything else, thereby rendering it incapable of comprehending anything, in accordance with the widely accepted axiom that “like is known by like”. besides, knowledge and thought involve a transformation from potentiality to actuality, implying the involvement of matter, while a material entity cannot possess eternity. in this paper, it is contended that the fourth and fifth chapters of the third book of de anima address these two dilemmas. aristotle reconciles these attributes by endorsing and reinterpreting anaxagoras’ theory.