بررسی تطبیقی اشکال تسلسل در صورت‌های ذهنی و بازنمایی

برخی از اشکال‌هایی که اندیشمندان غربی به وجود ذهنی وارد کرده‌اند، ازجمله تسلسل در بازنمایی، نزد فیلسوفان مسلمان هنوز ناشناخته ‌است: اگر دیدگاه وجود ذهنی پذیرفته شود، آنگاه صورت ذهنی دارای «بازنمایی» خواهد بود. ولی خودِ این «بازنمایی» نیز باید دارای «بازنماییِ» دیگری باشد و این «بازنماییِ» دوم نیز باید دارای «بازنماییِ» سوم دیگری باشد و به‌همین‌سان به تسلسل می‌انجامد. افزون بر این تسلسل، هوسرل تسلسل در صورت‌های ذهنی را نیز پیش کشیده است که همان اشکال تسلسل در وجود ذهنی و علم‌ حصولی است. اینجا فیلسوفان مسلمان این پاسخ درست را پیش نهاده‌اند که ما به صورت‌های ذهنیِ خود بی‌واسطه و به علم حضوری علم داریم نه با علم حصولی و ازراهِ صورت‌های ذهنی دیگر. پس، تسلسلی در پی نخواهد داشت. برخی گمان کرده‌اند تسلسل در بازنمایی را نیز با همین راه‌حل می‌توان پاسخ داد و حال‌آنکه چنین نیست. ما می‌کوشیم برپایۀ برخی از مبادی فلسفۀ اسلامی، به‌ویژه فلسفۀ سینوی، راه‌حلی برای این اشکال بیابیم. بااین‌همه، خواهیم دید که نوعی اشکال تسلسل در صورت‌های ذهنی و بازنمایی به اندکی از اندیشمندان مسلمان وارد است.

a comparative study of the objection of the infinite regress in the mental images and representation

some objections to the mental existence that are proposed by the western thinkers, such as the infinite regress in the representation, are still unknown to muslim philosophers: if the mental existence view is accepted, then a mental image will have a “representation”. but, the very “representation” must have another “representation” and so on ad infinitum. in addition to this infinite regress, husserl has also proposed the infinite regress in the mental images – that is the very objection of the infinite regress in the mental existence and acquired knowledge (al–‘ilm al–ḥuṣūlī) well-known in muslim philosophy. muslim philosophers have here suggested the true response that we have knowledge to our mental images by means of knowledge by presence (al–‘ilm al–ḥuḍūrī) and immediately not of acquired knowledge and another mental images. so, there will be no infinite regress. some have thought that the infinite regress in the representation objection too can be resolved by the very response. but it is not the case. we will try to find a resolution to the objection based on some of the principles of muslim philosophy, in particular of ibn sīnā’s philosophy. nonetheless, we will see that few muslim thinkers can be truly objected to bear some sort of the infinite regress in the representation and mental images.