چهره‌های جنون؛ از فوکو به ابن‌حبیب‌نیشابوری

ابن حبیب نیشابوری در کتاب خویش – که ذیل ادبیات صوفیانه دسته بندی می شود اقسام معانی جنون را برمی شمرد؛ در این طبقه بندی، هرگز جنون، بیماری پنداشته نمی شود و نقطۀ مقابل خردمندی نیست. دیوانه کسی است که سبکی متفاوت از زندگی همگانی را برمی گزیند و هنجارهای رسمی را زیرِ پا می نهد. بدین ترتیب، دیوانه همچون نقاد اجتماعیسیاسی بازنمایی می شود. دیوانگی، زبان حاشیه نشینان و مطرودان است. از این روست که همواره شکل طنز و هجو به خود می گیرد و سلسله مراتب معرفتیاخلاقی را باژگونه می سازد. فوکو نیز گفتمان روانپزشکی که تحت کردارهای شکاف انداز، دوقطبیِ «عقلجنون» را برمی سازد و کردار اندیشیدن به شیوۀ متفاوت را منتفی می سازد، به نقد می کشد. از دید فوکو، روانپزشکی ابزار کنترل اجتماعی و حذف سوژه های تکین است. این رهیافت، نگاه فوکو را به فهم ابن حبیب نیشابوری از جنون نزدیک می کند. البته برخلاف ابن حبیب نیشابوری، فوکو از هرگونه تفسیر رمانتیک یا ذات گرایانه از یک باطن معصومانه امتناع می ورزد. فوکو، هرگونه بازگشت به گفتمان های پیشامدرن را همچون رهیافتی ارتجاعی نفی می کند. او به مفهوم جنون توجه می نماید از این حیث که شکلی از سیاست ورزیِ غیررسمی را ممکن می کند: نوعی اِعمال قدرت از پایین به بالا، فراروی از کردارهای تقسیم کننده. به عبارتی دیگر: فراسوی نیکبد یا صدقکذب. اما ابن حبیب نیشابوری، در چارچوب گفتمان صوفیانه، از زبان شیدایان یک گفتمان هژمونیک علیه گفتمان فلسفی می سازد. مقالۀ حاضر با مقایسۀ دیدگاه ابن حبیب نیشابوری با فوکو می کوشد از شباهت های ظاهری به تفاوت های گفتمانی برسد.

Faces of madness: Foucault to Ibn Habib Neyshaboory

Ibn Habib Neyshaboory in self’ book –that it is classified as sufiliterature considers the kinds of madness. In this classification, nevermadness isn’t conceived as illness and it isn’t the contrast withrationality. A madman is a man who he chooses different style withpublic life and refuses formal normal. At a conclusion, a madman isrepresentated as critic of society and politics. Madness is language ofoutcasts and isolated persons. Therefore, it is irony and overturneethicsknowledge regime.Foucault, also, criticizes psychiatry’ dividingpractices that constitutes reasonmadness polarity and denies adifferent ways of thinking. In view of Foucault, psychiatry is aapparatus for social control and rejaction of singular subjects. In thisapproach, Foucault’s perpective becomes similar to Ibn Habib’s.But,Foucault, against Ibn Habib, avoids romantic or essentialistinterpretation about a innocent essence. Foucault considers refrence topremodern discourses as a regressive approach. He pays attention tomadness concept because it make possible forms of informal politics:ways of practicing power down to up and pass out of dividingpractices. It is beyond of goodbad or truthfalse. But Ibn Habib, insufi discourse, constitutes madness language as hegemonic discourseagainst philosophical discourse. This article make a comparisonbetween Foucault and Ibn Habib and it transfers superficial similarityto discoursive difference.