تحلیل و نقد شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر واژۀ «نیل» دربارۀ لذت در کتاب اشارات و تنبیهات ابن‌سینا

ابن‌سینا در کتاب اشارات و تنبیهات لذت را ادراک و نیل به آن‌چیزی دانسته است که نزد مدرِک، کمال و خیر است. او در این عبارت که در یکی از آخرین کتاب‌های‌اش است، برخلاف دیگر عبارات‌اش، از واژۀ «نیل» استفاده کرده است. بنابراین تفسیر این واژه به نظر مهم می‌باشد. فخر رازی یکی از شارحان ابن‌سینا، این واژه را فاقد هرگونه منظور و معنای خاصی دانسته و معتقد است حذف آن هیچ خللی در مفهوم عبارت ایجاد نمی‌کند. اما خواجه نصیرالدین طوسی واژۀ «نیل» را رسیدن به ذات مدرَک تفسیر کرده است. از نظر او لذت با حصول ذات مدرَک نزد مدرِک حاصل می‌شود. این در حالی‌ست که به نظر می‌رسد چنین برداشتی با فلسفۀ ابن‌سینا در تناقض است. از نظر ابن‌سینا دستیابی به ذات مدرَکِ محسوس امکان‌پذیر نیست و ادراک محسوس از نظر او حصولی‌ست و نمی‌تواند حضوری باشد. اگر چه تفسیر خواجه نصیر در پژوهش‌های معاصر بازتاب داشته و به نوعی توسط برخی از نویسندگان مورد استفاده قرار گرفته است، اما باید مورد بازبینی و نقد قرار گیرد. لذا ضروری‌ست که عبارت ابن‌سینا در مورد لذت در کتاب اشارات و تنبیهات با روش توصیفی-تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که تفسیر نیل به حصول ذات مدرَک یا درک حضوریِ مدرَکِ محسوس، قابل‌قبول نمی‌باشد.