تبیین روابطِ دولت و جامعه: از چهارچوب‌های یک‌سویه تا پیوندهای متقابل

تبیین ِنسبت میان دولت و جامعه از مهم‌ترین چالش‌های نظری در علوم سیاسی است. در یک کشمکشِ نظری و در نتیجۀ انتقادهای فراوان به تبیین های تک‌بُعدی که به جامعه یا دولت می‌پردازند، این پرسش کلیدی مطرح شده است که نظریه‌های تک متغیره و یک سویه تا چه میزان، قدرت تبیین و پاسخگویی به چرایی و چگونگی روابط موجود میان دولت و جامعه را دارند و کاستی های آنها چیست؟ این مقاله در وهله نخست درصددِ نقد سنت تحلیلی موجود در ادبیات روابط دولت و جامعه و سپس تبیین مولفه‌های نهادگرایی تاریخی به‌عنوان یکی از رویکردهای مطرح در علوم سیاسی است. رویکرد نهادی با روش توصیفیاستقرایی به دلیل پویایی و تمرکز بر بافتار تاریخی سبب غنای بیشتر تحلیل‌های سیاسی درباره روابط دولت و جامعه ‌شده است. مطابق این نگرش، دولت و جامعه در فرایند تاریخی خود، به‌گونه‌ای متقابل بر هم اثر گذاشته، از هم اثر می‌پذیرند. این دیدگاه، قدرت دولت و حتی تجلی و نمود این قدرت را در پیوند با قدرت جامعه و آرایش‌های نهادی موجود در یک جامعه و تحول آنها را محصول پیوند ساختارهای قدرت در یک فرآیند تاریخی می داند. مولفه‌های اصلی این نظریه عبارتند از: بزنگاه های مهم، وابستگی به مسیر، زمان بندی و توالی، رخدادها، طراحی و تحول نهادی. همچنین یافته های این مقاله نشان می‌دهد که شکل گیری یک پیکربندی سیاسی اجتماعی متعادل، مبتنی بر شبکۀ پیچیده ای از روابط متقابل و ترتیبات نهادی پویا بین دو نهاد دولت و جامعه در یک فرایند زمانی گسترده است که حاصل آن نه سلطه دولت بر نهادهای دیگر، بلکه ارتباط نهادی آن با جامعه است؛ زیرا نهادگرایی تاریخی به واسطه نگاه تاریخی خود علاوه بر برداشتی پویا از تکوین و تغییر نهادی، میتواند زمینه ساز نوعی پیوند میان نظریه های زمینه گرا و نهادگرا تلقی شود.

explaining the relationship between state and society: from one-sided frameworks to reciprocal links

explaining the relationship between the state and society is one of the most important theoretical challenges in political science. in a theoretical conflict and as a result of numerous criticisms of onedimensional explanations of society or the state, the key question is to what extent univariate and onesided theories have the power to explain and answer why and how the relationship between state and society is and what are their shortcomings. this article first seeks to critique the analytical tradition in the literature on governmentsociety relations and then explain the components of historical institutionalism as one of the approaches in political science. according to this view, the government and society have mutually influenced each other in their historical process. this view sees the power of the state and the manifestation of this power in connection with the power of the society and considers the existing institutional arrangements in society and their transformation as the product of the connection of power structures in a historical process. the main components of this theory are “important milestones, path dependence, timing and sequence, events, design, and institutional transformation”. the analytical framework presented in this paper is based on systematic attention to how institutional arrangements are established and consolidated in the context of time, and therefore rather than having the characteristics of specific theories, it is introduced as a general theoretical framework. it may have more power to analyze the role of institutions in the social sciences in general and political science in particular.