ارزیابی تنوع ژنتیکی و وراثت‌پذیری صفات موثر بر عملکرد نخود تحت شرایط دیم

شدت انتخاب، میزان وراثت‌پذیری و تنوع فنوتیپی، سه عامل مهم موثر در پاسخ به گزینش برای هر صفت می‌باشند. برای این‌منظور، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار جهت شناسایی صفات موثر بر عملکرد و برآورد وراثت‌پذیری و تنوع ژنتیکی این صفات در 20‌ژنوتیپ نخود (شامل 18‌لاین امید بخش و دو رقم شاهد) در سال زراعی 921391 تحت شرایط دیم انجام شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ژنوتیپ‌ها برای کلیه صفات دارای تفاوت معنی‌دار (p <0.01) بودند که این بیانگر تنوع قابل‌توجه آن‌ها از نظر این صفات، به‌ویژه صفت عملکرد دانه بود. نتایج مقایسه میانگین عملکرد دانه نشان داد که به‌ترتیب ژنوتیپ‌های 1، 17 و 7 کمترین و ژنوتیپ‌های 13، 3 و 19 بیشترین عملکرد دانه را دارا بودند. نتایج به‌دست‌آمده بیانگر این بود که به‌طور‌کلی لاین‌های مطلوب با عملکرد بالا دارای مقادیر بالاتری از صفات زیست‌توده، تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در بوته و محتواب آب نسبی بودند، درحالی‌که به‌طور نسبی تعداد شاخه‌های اصلی در بوته کمتری داشتند. نتایج نشان داد که عملکرد دانه با صفات زیست‌توده، تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در بوته و محتوای آب نسبی همبستگی مثبت و با صفت تعداد شاخه اصلی در بوته همبستگی منفی و معنی‌داری داشت. نتایج تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام نیز بیانگر این بود که مهم‌ترین صفت تاثیرگذار بر عملکرد دانه در شرایط دیم به‌ترتیب شامل زیست‌توده، شاخص برداشت و تعداد غلاف در بوته بودند که 73/98‌درصد تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. بالاترین میزان وراثت‌پذیری به‌ترتیب مربوط به صفات وزن صد دانه، عملکرد زیست‌توده و عملکرد دانه و کمترین وراثت‌پذیری مربوط به صفات روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، روز تا گلدهی و تعداد غلاف در بوته بود. نتایج نشان داد که بیشترین تغییرات ژنوتیپی مربوط به صفات وزن صد دانه، زیست‌توده و عملکرد دانه بود و کمترین مقدار تغییرات ژنوتیپی هم مربوط به صفات روز تا رسیدگی، روز تا 50‌درصد غلاف‌دهی و روز تا گلدهی بود. در واقع این نتیجه بیانگر تنوع زیاد و کم این ژنوتیپ‌ها به‌ترتیب برای این صفات بود. نتایج تجزیه علیت نشان داد که صفت زیست‌توده دارای بیشترین اثر مستقیم مثبت و صفت تعداد غلاف در بوته هم (از طریق افزایش زیست‌توده) دارای بیشترین اثر غیرمستقیم بر روی عملکرد دانه بودند و به‌عنوان مطلوب‌ترین صفات جهت انتخاب غیرمستقیم عملکرد شناسایی شدند. نتایج مقایسه گروهی ژنوتیپ‌ها نشان داد که دو گروه کابلی و دسی فقط از نظر دو صفت ارتفاع بوته و وزن صد دانه دارای تفاوت معنی‌دار آماری بودند.