ارزیابی زراعی ژنوتیپ‌های نخود (cicer arietinum l.) متحمل به سرما در شرایط کاشت پاییزه در مشهد

به‌منظور بررسی خصوصیات زراعی و عملکردی ژنوتیپ‌های نخود متحمل به سرما در شرایط کاشت پاییزه، آزمایشی طی سه سال زراعی 82-1381، 83-1382 و 1384-1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به‌صورت دیم، به اجرا درآمد. در هر سه سال به‌منظور اطمینان از سبز‌شدن نمونه‌ها، تنها دو نوبت آبیاری (یکی در هنگام کاشت و دیگری 20روز پس از آن) انجام شد. در سال زراعی اول (82-1381)، 46ژنوتیپ نخود شامل30نمونه متحمل به سرما حاصل مطالعات قبلی در مشهد و چند نمونه متحمل به سرما از ایکاردا و کانادا در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به‌صورت پاییزه (اواسط مهرماه) کشت شدند. با توجه به ازبین‌رفتن تمام نمونه‌ها در اثر سرما در این سال، در دو سال زراعی بعد، با اضافه‌نمودن 106نمونه نخود متحمل به سرمای دیگر، در مجموع 152ژنوتیپ نخود به‌همراه چهار شاهد در قالب آزمون مقدماتی ارزیابی عملکرد (آگمنت) در هر یک از دو سال در کاشت مهرماه مورد ارزیابی قرار گرفتند. در هر سال، تمامی ژنوتیپ‌های نخود بر اساس عملکرد دانه، در گروه‌های عملکردی دسته‌بندی شدند و بر اساس آن، شاخص‌های آماری شامل میانگین، انحراف‌معیار و دامنة‌‌ تغییر برای صفات مختلف (اجزای عملکرد، عملکرد و ارتفاع بوته) در مورد هر گروه عملکردی محاسبه گردید. بر اساس نتایج حاصل از اندازه‌گیری صفات در شاهدها و ژنوتیپ‌ها، تفاوت‌های آماری معنی‌داری در میان ژنوتیپ‌ها و نیز در مقایسه با شاهدهای آزمایش مشاهده شد. بر این اساس، در سال دوم، در ژنوتیپ‌های اولین گروه عملکردی که بالاترین مقادیر عملکرد دانه (بیشتر از 250گرم در مترمربع) را دارا بوده و شامل 5/39درصد از تعداد کل ژنوتیپ‌های مورد بررسی بودند، میزان عملکرد دانه از 251 تا 622گرم در مترمربع متغیر بود؛ درحالی‌که در سال سوم، مقادیر مربوط به این گروه عملکردی که شامل20درصد از تعداد کل ژنوتیپ‌های مورد بررسی بودند، از 254 تا 442گرم در مترمربع مشاهده شد. در انتها، تعداد20ژنوتیپ برتر از هر کدام از دو سال آزمایش (در مجموع 39ژنوتیپ)، انتخاب و همراه با سایر صفات اندازه‌گیری‌شده مربوط به آن‌ها به‌منظور استفاده در ادامة آزمایشات معرفی شدند.