ارزیابی رقابت بین گیاه زراعی ماش (vigna radiata) و علف‌هرز سلمه‌تره (chenopodium album) تحت تاثیر گرد و خاک

به‌منظور بررسی رقابت بین ماش (vigna radiata) و سلمه‌تره (chenopodium album) تحت تاثیر گرد و خاک، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با چهار تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام در بهار سال 1401 انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل گرد و خاک در دو سطح (صفر و 60 گرم گرد و خاک در مترمکعب هوا) و الگوی کاشت جایگزینی در پنج سطح (تک‌کشتی ماش و سلمه‌تره، کشت مخلوط جایگزینی 75 درصد ماش + 25 درصد سلمه‌تره، 50 درصد ماش + 50 درصد سلمه‌تره و 25 درصد ماش + 75 درصد سلمه‌تره) بودند. صفات مورد بررسی شامل پارامترهای فتوسنتزی، رنگیزه‌های فتوسنتزی، ارتفاع بوته، سطح برگ، اجزای عملکرد و عملکرد دانه ماش و وزن گل‌آذین سلمه‌تره بودند. نتایج نشان داد که گرد و خاک تاثیری بر خصوصیات مورفو- فیزیولوژیکی علف‌هرز سلمه‌تره نداشت. گرد و خاک سرعت فتوسنتز، مقدار رطوبت نسبی برگ، سطح برگ، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه ماش را به‌ترتیب 26.1، 9.7، 10.6، 19.3، 14.8، 24 و 23.2 درصد کاهش داد. بیشترین مقدار کلروفیل برگ ماش (4.65 میلی‌گرم بر گرم وزن تر برگ) در الگوهای کاشت 75 درصد ماش + 25 درصد سلمه‌تره و کشت خالص ماش تحت شرایط بدون گرد و خاک به‌دست آمد. بیشترین سرعت فتوسنتز، سرعت تعرق، سطح برگ و تعداد غلاف در بوته ماش در کشت خالص و الگوی کاشت 75 درصد ماش + 25 درصد سلمه‌تره مشاهده شد. تحت هر دو شرایط گرد و خاک در همه الگوهای کاشت، عملکرد واقعی ماش کمتر از عملکرد مورد انتظار بود و منحنی تغییرات عملکرد ماش به‌صورت مقعر بود؛ امّا عملکرد واقعی سلمه‌تره بیشتر از عملکرد مورد انتظار بود و منحنی به‌صورت محدب و نشان‌دهنده روابط سودبری یک‌جانبه برای سلمه‌تره و زیانبری یک‌جانبه برای ماش بود. ضریب تراکم نسبى و نسبت رقابت تحت هر دو شرایط گرد و خاک در الگوهای مختلف کاشت برای علف‌هرز سلمه‌تره بیشتر از یک به‌دست آمد؛ که نشان‌دهنده برتری قدرت رقابتی سلمه‌ zwj;‌تره در مقایسه با ماش است. شاخص غالبیت سلمه‌تره تحت شرایط گرد و خاک بیشتر از شرایط بدون گرد و خاک است که نشان می‌دهد، تحت شرایط تنش‌های محیطی از جمله گرد و خاک، علف‌هرز سلمه‌تره از قدرت رقابتی بیشتری برخوردار است؛ بنابراین کنترل و مدیریت علف‌هرز سلمه‌تره در گیاهان زراعی به‌ویژه ماش تحت شرایط گرد و خاک بسیار حائز اهمیت است.

assessment of competition between mungbean (vigna radiata) and lambsquarters (chenopodium album) under soil dust condition

introductiondust storms are meteorological phenomena that usually occur in arid and semi-arid regions with an annual rainfall of less than 200 to 250 mm when strong winds blow with a high speed. dust particles affect plants growth and development directly by depositing in shoot or indirectly by changing soil chemical properties (maletsika et al., 2015). the interference of weeds with the mungbean (vigna radiate) plant is one of the important factors limiting the production capacity of this crop, which leads to a decrease in yield and an increase in production costs. the competition between crops and weeds becomes more complicated when coincide with environmental stresses like soil dust. compared to crops, weeds are more resistant to environmental stresses and have a high capacity to absorb more water and nutrients. the aim of this research was to evaluate the competitive balance between lambsquarters and mungbean under soil dust conditions in order to manage production of this crop with lambsquarters under soil dust conditions. materials and methodsthe pot experiment was carried out in the research greenhouse of the faculty of agriculture of ilam university, iran in spring of 2022. the experiment was conducted as a factorial based on a completely randomized design with four replications. the treatments were included soil dust at two levels (0 and 60 g dust.m-3 of air) and replacement planting pattern at five levels (mungbean monoculture, lambsquarters monoculture, alternative intercropping of 75% mungbean + 25% lambsquarters, 50% mungbean + 50% lambsquarters and 25% mungbean + 75% lambsquarters). totally, four plants per pots were sown. the measured traits were included physiological characteristics such as photosynthetic pigments, photosynthesis rate, transpiration rate, leaf area, plant height, stem diameter, biological yield and grain yield components of mungbean and inflorescence yield of lambsquarters. results and discussionthe results showed that soil dust has no significant effect on the morpho-physiological characteristics of lambsquarters weed, while it decreased the photosynthesis rate, leaf relative water content, leaf area, plant height, number of pods per plant, biological yield and grain yield of mungbean by 26.1, 9.7, 10.6, 19.3, 14.8, 24 and 23.2%, respectively. the highest amount of chlorophyll in mungbean leaves (4.65 mg g-1 fresh weight of leaves) was obtained in the intercropping patterns of 75% mungbean + 25% lambsquarters and monoculture of mungbean under no dust conditions. the highest photosynthesis rate, transpiration rate, leaf area and number of pods in mungbean plant were observed in monoculture and planting pattern of 75% mungbean + 25% lambsquarters. the highest seeds number per plant (10.4 and 10.1) was observed in monoculture of mungbean and planting pattern of 75% mungbean + 25% lambsquarters under the no dust condition, which was 30.5 and 65.8 percent higher compared to dust treatment, respectively. the lowest seed number per plant (3.3) was obtained in 25% mungbean + 75% lambsquarters. under both dust and no dust conditions in all plant patterns, the actual mungbean seed yield was lower than the expected yield and the changes in curve of mungbean yield was concave; but the actual yield of lambsquarters was more than the expected lambsquarters inflorescence yield, and the curve was convex suggesting a commensalism relationship for lambsquarters and amensalism relationship for mungbean.