شرایطِ امکانیِ پیدایش و صورت ‌بندی روایتِ گفتمانیِ «تمدن ایرانی» در افق تاریخی عصر جدید

پیدایش و صورت‌بندی نظریِ روایتِ گفتمانیِ «تمدن ایرانی» به‌ مثابه لحظاتِ آغازین تولد و پیدایش روایت گفتمانی (درجهٔ صفر) ناظر به هسته‌های سامان‌بخش نظامِ دانش-قدرت است که منجر به شکل‌گیری بنیادهایِ نظریِ «تمدنِ ایرانی» شده است. با شناسایی و تحلیل درجهٔ صفر این روایت گفتمانی، لحظات آغازین و یکدستِ این روایت (لحظاتی که فاقد تمایز و تفکیک هستند) آشکار می‌شوند. این تحلیل، مشابه رویکردی است که فوکو در تاریخ جنون به کار می‌گیرد. در پیِ این فرایند، نظم گفتمانی جدیدی شکل می‌گیرد که نتیجهٔ مستقیم انباشت و تراکم گزاره‌ها پیرامون این روایت گفتمانی است. مراد از این انباشت و تراکم، به‌طور مشخص انباشت گزاره‌های نژادگرایانه [آریایی]، عرب‌ستیزانه و باستان‌گرایانه است؛ گزاره‌هایی که حسرتِ بازگشت به شکوه و عظمتِ ازدست‌رفتهٔ ایران باستان را به‌مثابه دال‌های مرکزی روایت گفتمانی «تمدن ایرانی» برجسته می‌سازند. این انباشت و تراکم، بنیان‌های نظری و تئوریک «تمدن ایرانی» را شکل داده و در چارچوبی دیرینه‌شناسانه، به‌صورت «روایتِ گفتمانیِ تمدنِ ایرانی» تکوین یافته است. انباشت این گزاره‌ها حول محور روایت گفتمانی تمدن ایرانی، نظمِ گفتمانی جدید پدید آورد که تا پیش از آن در درجهٔ صفرِ این روایت وجود نداشت. این نظم گفتمانی با صورت‌بندی دوگانه‌ای از آریایی [ایرانی] و سامی [عربی] به‌مثابه بنیان نظری تمدن ایرانی، زمینه را برای شکل‌گیری روایت گفتمانی تمدن ایرانی فراهم کرد. در این چارچوب گفتمانی، «موفقیت در تمدن‌سازی» به جوامع آریایی نسبت داده شد، درحالی‌که «انحطاط تمدنی» به اختلاط یا آمیزش نژاد آریایی با نژادهای دیگر، به‌ویژه سامی، منتسب گردید. منازعات هویتی پیرامون دوگانهٔ آریایی سامی، زمینهٔ شکل‌گیری این صورت‌بندی گفتمانی را فراهم آورد. در نهایت، به‌واسطهٔ انباشت و تراکم گزاره‌ها حول این دوگانه، روایت گفتمانی تمدن ایرانی در تاریخ‌نگاری معاصر ایران به گفتمانی هژمونیک بدل شد و به‌طور مداوم بازتولید و تداوم یافت.

conditions for the emergence and formation of the discourse of iranian civilization in the historical context of the modern era

the central question of this paper is to investigate the historical conditions that enabled the emergence and formation of the discourse surrounding iranian civilization. in other words, what specific historical circumstances could facilitate the emergence of this particular form of discursive narrative (as opposed to others), and through which accumulations and concentrations of discourse has this new discursive system been produced and sustained up to the present moment? in this regard, the issue will be examined as an initial moment in the birth and development of discursive narratives (zero degree), focusing on the organizing cores of the knowledge-power system that led to the establishment of the theoretical foundations of iranian civilization. this analysis will be framed within michel foucault’s archaeological methodology. by identifying and analyzing this zero-degree discourse, the initial and homogeneous moments of this narrative can be revealed, which are characterized by a lack of differentiation. this approach is reminiscent of foucault’s methodology in history of madness. following this process, a new discursive order emerges as a direct result of the accumulation and concentration of propositions surrounding this discourse. specifically, this accumulation pertains to racially charged [aryan], anti-arab, and antiquarian propositions that emphasize a longing for a return to the lost grandeur and magnificence of ancient iran as central signifiers within the discourse of &iranian civilization. the concentration of these propositions around the narrative has generated a new discursive order that did not exist at zero degree. this discursive order is characterized by a dualistic formulation of aryan [iranian] and semitic [arab] as the theoretical foundation for iranian civilization, thereby laying the groundwork for the emergence of this narrative. prior to the emergence and hegemonization of aryan nationalist and anti-arab discourses—dominant within iranian romantic nationalism that mourned for lost greatness—such a discursive order based on an aryan-semite dichotomy did not exist. this dichotomy later became established as a theoretical foundation for iranian civilization, specifically within contemporary narratives about iranian civilization.