مطالعه تطبیقی و متاتئوریکِ نظریه اعتبارگرای روابط بین‌الملل با نظریه اعتباریات فلسفه اسلامی

نظریه اعتباریات در فلسفه اسلامی و اعتبارگرایی در علوم اجتماعی و روابط بین‌الملل، هر دو در صورت‌بندی جدید از نظریات متاخر و تقریباً هم‌عصری به‌شمار می‌آیند که با خاستگاه‌ها و سرشت و سرنوشت متفاوت، دارای دلالت‌ها و کارویژه‌های متمایزی در عرصه معرفتی و اجتماعی هستند. در این مطالعه، ضمن تقریری از هر دو نظریه، برای نخستین‌بار دشواری‌های معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی ناشی از مانعة‌الجمعیِ «واقع‌گرایی و اعتبارگرایی» در روایت‌های ارتدوکسی نظریه‌های روابط بین‌الملل را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی و غیراعتباری و بین‌رشته‌ای، مَدخلی برای تامل در بازساخت فلسفی نظریه اعتبارگرایی در روابط بین‌الملل قرار داده و در ذیل تفصیل و تقسیم ادراکات و اعتباریات پیشینی و پسینیِ نظریه اعتباریات، استدلال می‌شود که در یک نگاه تعاملی، امکان همخوانی آن دو به نحوی وجود دارد که مدلول آن، «نسبی‌گرایی» و «تعین اجتماعی معرفت» و یا «انکار هرگونه تقرّر و تعینی در جهان خارج» نباشد. مآلاً با فاصله‌گیری از هر دو موضعِ «واقع‌گرایی خام» و «اعتبارگرایی محض»، معنای حاصل‌شده را در نظریه ادراکات اعتباری، موردتوجه قرار می‌دهد که در عین «نفی مابازای خارجی اعتباریات»، ضد واقع‌گرا («سازه» انگار) نشده و شناخت‌گرایی هم‌معنای واقعی خود را از دست ندهد. نتایج حاصل از این مطالعه از آن حیث دارای اهمیت ارزیابی می‌شود که به‌موازات تضعیف رئالیسم فلسفی و سیاسی طی دهه‌های اخیر و نیز آشفتگی معرفت‌شناختی ناشی از «دو قطب دیدگاه‌های معرفت‌شناختی قیاس‌ناپذیر در رشته روابط بین‌الملل یعنی اکثریت پوزیتیویستی از یک سو و اقلیت چشمگیری از پساپوزیتیویست‌ها از سوی دیگر»، نظریه‌پردازان متاخرِ روابط بین‌الملل را به نظریات اعتباری رهنمون شده که «نظریه اجتماعی سیاست بین‌الملل»، معرِّف رهیافتِ متعارف و اجتماعی آن است و طی آن در تلاش برای تقلیل اهمیت معرفت‌شناختی اعتبارگرایی، چاره کار توسل به پوزیتیویسم و ترجیح ابعاد هستی‌شناسی اعتبارگرایی معرفی شده است.

a philosophical and meta-theoretical study of constructivism theory in international relations and theory of conventions (i’tibāriāt) in islamic philosophy

the theory of conventions (i’tibariat) in islamic philosophy and constructivism theory in social sciences and international relations are both considered to be modern and almost contemporaneous in terms of new formation which, with different origins, natures and fate, has distinct implications and functions in the epistemic and social spheres. this study explicates the two theories and has, for the first time, regards the epistemological and ontological problematic caused by the incompatibility of “realism and constructivism” in the orthodox narratives of the theories in international relations -considered one of the most important philosophical, non-constructivist and interdisciplinary issues- as an entry into contemplation over the philosophical reconstruction of constructivism. in the course of exposition and categorization of the old and new perceptions of the theory of conventions (i’tibariat), the study contends that under an interactive approach, the two concepts could be compatible in a way that its referent is not “relativism” and “social determination of knowledge” or “denial of any subsistence or determination in the outer world”. ultimately, the study moves away from both “raw realism” and “pure constructivism” approaches, and takes into account a consequent definition in the theory of constructivism that is not anti-realistic alhtough it “denies the external equivalent of conventions”. at the same time, cognitivism would not lose its true meaning either. the outcomes are considered more significant because in parallel with the decline of philosophical and political realism in recent decades and the epistemological confusion resulting from “the incommensurable bipolar epistemological views in international relations, namely the positivist majority on the one hand and a remarkable minority of post-positivists on the other”, the contemporary theorists of international relations have been guided to constructivist theories that the “social theory of international politics” indicates its conventional and social approach, during which and with efforts to reduce the epistemological importance of constructivism, the proposed solution is to resort to positivism and  ontological aspects of constructivism.