پروبلماتیک‌شدن گفتمان آموزش در ایران و آغاز منازعۀ گفتمانی پیرامون نهاد آموزش در دورۀ قاجار

مقالۀ حاضر به بررسی چگونگی پروبلماتیک‌شدن گفتمان آموزش در ایران و منازعۀ پیرامون آن اختصاص دارد؛ اینکه نظام آموزش در ایران از چه­زمان به ابژه‌ای برای اندیشه بَدَل شد؟ این پرسش نتیجۀ نگاهی متفاوت به تاریخ نظام آموزش در ایران است. تاکنون این تاریخ، تحت تاثیر شیوۀ تاریخ‌نگاری سنتی به‌گونه‌ای خاص فهم و توضیح داده شده است. این شیوه، در تحلیل و تبیین گسست از گفتمان آموزش سنتی، توجهش معطوف به نقش ساخت‌های کلان و بنیادین، پندارهای مبتنی بر پیشرفت، و اصالت‌دادن به نقش سوژه‌های معین بوده است. این مقاله شیوۀ یادشده را کنار نهاده و با رویکرد تاریخ‌نگاری فوکو به موضوع پیدایش گفتمان آموزش جدید و منازعۀ پیرامون آن توجه کرده است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد گسست از نظام آموزش سنتی، نه محصول آگاهی سوژه‌ای خاص است و نه در چارچوب منطقی ساختی و فراتاریخی قابل تبیین است. آنچه زمینۀ پیدایش این گسست را فراهم می‌آورد وقوع و همایندی رخدادهایی خاص در تاریخ ایران است. تلاقی این رخدادها و ناتوانی گفتمان قدیم در توضیح و چاره‌اندیشی برای وضعیت جدید، به پیدایش گفتمانی جدید منجر شد. گفتمانی که برخورد با بحران‌های موجود را نه بر اساس نظم گفتمانی قدیم، بلکه مبتنی بر علوم، فنون، و نظام عقلانیت جدید غرب پی گرفت. مجموعۀ این شرایط، نهاد آموزش در ایران را به موضوعی پرمناقشه تبدیل کرد و به تحولات و منازعه‌های زیادی پیرامون علوم و نهادهای آموزشی جدید دامن زد.

Problematization of Iranian Discourse of Education and the Beginning of Discursive Conflict over Education in Qajar Era

This research attempts to study how the discourse of education became problematic in Iran. Apart from investigating the conflicts over such a problem, we will face a consequent question: when the educational system came to be a problem and an object of though? Such a question is the result of a different view toward the history of Iranian education. Up to now, such a history has been impacted by traditional historiography in which the researcher focuses on the role of fundamental structures, developmentdriven conception, and originality of the role of specific subjects. In this article we move from that traditional approach and rely on Foucaultian historiographical approach to the appearance of the discourse of new education and its related conflicts. Findings of this research show that the break in traditional educational system is neither the result of any specific subject nor it can be explained in any metahistorical framework. The main cause was the coincidence and cooccurrence of some events in history of Iran. Such a Coincidence of events and the inability of the old discourse to explain the new conditions led to the formation a new discourse that went on to be based on new western sciences, technology and rationality instead of following the old discursive order. All these conditions made the education a problematic object in Iran and led to considerable changes and conflicts around the sciences and educational institutes.