صورت های احسن «خود» در واقعه های روزبهان

کشف‌الاسرار دربردارنده مشاهدات روزبهان از عالم ملکوت است. عرفا در حالتی بین خواب و بیداری که به آن واقعه می‌گویند به رویت غیب می‌رسند. کشف و تحلیل زبان واقعه با توجه به حالت روان‌شناختی آن‌ها، نیازمند شناخت روان است. آن‌چه عارف در درون خود می‌جوید و سفری که از خود آغاز و باز به خود ختم می‌کند منجر به کشف ساحتی می‌شود که امروزه ناخودآگاه نامیده می‌شود. از نظر یونگ مکاشفه پرده برداشتن از اعماق نفس انسانی است و اساساً یک حالت روان‌شناسی است. ناهشیاری و شهود ناگهانی در خیال‌بافی‌های کهن‌الگویی شباهت بسیار به حالت واقعه دارد.روزبهان در واقعه‌ها مرتبه و حقیقت درون را در کسوت خیال مشاهده‌می‌کند. او سیر درون را به گذار در«سرزمین‌های ناشناخته»تعبیرمی‌کند.مهم‌ترین تصاویر کهن‌الگویی در مشاهدات وی «خود»و«پیر» است. وی پیوسته به حدیث«رایت ربّی فی احسن صورته»ارجاع می‌دهد. درمکاشفات وی صورت‌های احسن خود یا رب شخصی در هیات مظاهر حسی از جمله اشکال نور، ماندالا، جواهرات و...از خزانه خیال پدیدارمی‌شوند. تجلی قدرتمند خود در مرتبه وحدانیت باعث کم‌رنگ شدن سایه و برجستگی پیر شده‌است. وحدت زاده مرتبه عشق در سلوک است. در این مرتبه خداوند صفات متعالی و جمال خود را بر سالک می‌پوشاند و کل هستی در صفت زیبایی خدا متجلی می‌شوند.