بررسی تاویل و سطوح مختلف آن در حدیقه سنایی

تاویل از ویژگی‌های مشترک زبان قرآن و متون عرفانی است. در این مقاله با تمرکز بر تاویلات حدیقه سنایی، تقسیم‌بندی‌های متنوعی برای تاویل ارائه می‌گردد. تاویل‌های حدیقه را می‌توان در دو گروه کلی تاویل مستقیم و غیرمستقیم بررسی کرد. همچنین این تاویل‌ها با توجه به اقتضای حال مخاطب، گوینده و متن به سه نوع مخاطب‌محور، گوینده‌محور و متن‌محور تقسیم می‌شود. در بررسی سطح باطنی تاویل‌های حدیقه می‌توان دریافت گاه این سطوح، چندلایه و تودرتوست. به همین سبب از مبحثی با عنوان سطوح مختلف تاویل یاد می‌شود. تمثیل در حدیقه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. سنایی بیشتر در قالب تاویل مستقیم، معنای باطنی (تاویلی) بسیاری از تمثیل‌های حدیقه را بیان کرده است اما گاه وسعت معنایی تمثیل به‌گونه‌ای است که خواننده نیز می‌تواند با توجه به اقتضای متن و حال خود سطوح دیگری از تاویل‌ را ارائه کند. بررسی تاویلات حدیقه از منظر علم معانی و با توجه به مقتضای حال، همچنین بررسی سطوح مختلف تاویل از اهداف و نوآوری‌های این پژوهش است.تاویل آیات الهی، تاویل داستانهای پیامبران، احادیث و سخنان بزرگان، مفاهیم و اصطلاحات عرفانی، نکات اخلاقی، برجسته‌ترین موضوعات تاویلی در حدیقه است.