تحلیل الگوی اسطوره‌ای عرفانی از شخصیت رابعه عَدَویه با تکیه بر روایت تذکره‌الاولیا

مضامین و اندیشه‌های اسطوره‌ای، در طول تاریخ بشر برای بقای خود به قالب‌های گوناگون درمی‌آیند، یکی از این ساحت‌ها و جهان‌ها، جهان عرفان است. بن‌مایه‌ها و وجوه مشترک جهان اسطوره و عرفان در مبانی شناخت، تاویل‌پذیری، تقدس زمان و مکان و... امکان هم‌گرایی، ارتباط و تعامل این دو جهان را بسترسازی می‌کند. جستار حاضر با توجه به یکی از محورهای کانونی جهان اساطیر، مرکزیت زن و الگوی مادرتباری و همبسته‌های معنایی آن به تحلیل زندگی و شخصیت رابعه عدویه، که عشق را وارد گفتمان عرفان زاهدانه کرد، می‌پردازد. اهمیت اندیشه‌ رابعه روی‌آوردن به عشق و شور در برابر زهد و ریاضت است، این پژوهش به تبیین ژرف‌ساخت کهن‌الگویی این شخصیت می‌پردازد.جستار حاضر، با تکیه بر روایت عطار در تذکره‌الاولیا تبیین می‌نماید، که چگونه رابعه پس از گذر از مراحل رازآموزانه‌ قهرمانی، به‌عنوان ایزدبانو و زهدان مادر کبیر طرح می‌شود، رابعه در این الگوی و در خویشکاری زنانه خویش، شخصیتی دوگانه و متناقص را به نمایش می‌گذارد، او تلفیقی است، از باکره‌گی و زایندگی؛ رابعه هم دوشیزه است، و هم مادر مردان بزرگی چون حسن بصری و حلاج؛ او هم به مطربی پرداخته و هم عارفی است، که در تبلور وجه زنانه خویش، عشق را در پیکره عرفان زاهدانه جاری ساخت، رابعه در کمال رقت قلب به‌شدت مهیب و مخوف است. رابعه پس از گذراندن آیین تشرف، در حرکت به‌سوی مرکز(کعبه) و در رسیدن به تعادل، تکامل و وحدانیت، خود به مرکزی بدل می‌شود، برای عارفان عصر خویش.

An analysis of mystical mythical pattern of Rabai al Adawiyyá character relying on account of Attaŕ s narration in Tazkirat al Awliya

Motifs and mythical thoughts through human history go into a variety of formats to survive and are reconstructed, recreated and reproduced in ideas and different worlds. One of these realms and worlds is a mystical world. Motifs and common points of the world of myth and mysticism in foundations of knowledge,interpretability, sacred time and space, symbolic language stem the possibility of convergence,communication and interaction between these two worlds. The present article, based on Attar's narration in Tazkirat al Awliya, explains how Rabai after passing through the stages of the heroicsecret school (Unusual birthday, rite of passage/ Captivity, slavery and minstreland hero's Journey / Journey to the Kaaba) is raised as the goddess and Great Mother's womb. Rabaidisplayed dual and contradictory character in the ancient pattern of her mother goddess and female dutifulness. She is a compilation of virginity and fertile. Rabai is both the virgin, and the mother (making a theme for spiritual birth) big men such as Hassan Basri, alHallaj. She isalsoboth minstreland mystic, that poured the love on the body of the ascetic mysticism in an expression of all her feminine sides. Rabia in all lenity and kindness, is strongly fearsome and notorious (terrible, kind mother in the myth). After passing the ritual of initiation, in moving toward the center(Kaaba) and towardachieving equilibrium, evolution and unity, Rabaiherself became a center for the mystics of her time.Keywords:hero myth, woman dutifulness, mother of God, romantic mysticism, Rabai al Adawiyya, Tazkirat al Awliya.