جایگاه سماع در امّهات متون عرفانی تا قرن پنجم(هـ .ق)

سماع، اصطلاحی است که از زمان رشد عرفان در ایران در آثار صوفیانه درباره آن سخن گفته شدهاست. بسیاری از عارفان متشرّع یا علاقه چندانی به سماع نشان نداده‏اند و یا برای آن شرایط سختی قایل شده‏اند. در مقابل، بسیاری از عارفان نیز سماع را وسیله‏ای برای جذب واردات قلبی از جانب محبوب دانسته‏ و شرایط آن را ذکر کرده‏اند. از آغاز تا قرن پنجم(هـ .ق)تفکّر و رفتار صوفیانه درذهنیت جامعهایرانی در حال شکل‏گیری و نمو بود؛ از این رو دیدگاه نویسندگان کتاب‏های تیوریکصوفیانه در این دوره بر عرفان دوره‏های بعد تاثیر فراوان گذاشت. در این مقاله نظر نویسندگان مهمّ این دوره درباره سماع و شرایط آن در تصوّف بررسی شد تا روشن شود انجام سماع در آن دوره چگونه و با چه شرایطو اعتقاداتی در تصوّف رواج داشت. به این منظور پس از ذکر مقدّماتی در زمینه سماع، بررسی و تحلیل بحث سماع تا قرن پنجم(هـ .ق)انجام ‏شد. اساسِ این پژوهش بر نظر نویسندگانی است که چارچوب متصوّفه به کتاب‏های نظریِ آن‏ها وابسته بوده است. در پایان روشن شد تا قرن پنجم هنوز پایکوبی در مجالس سماع چندان جایگاهی ندشته وتا آن زمان منظور متصوّفه از سماع تنها گوش دادن به آواز و شعر و خرقه‏کردن جامه و بیخود شدن و فریاد زدن و نوعی حرکت بوده است نه بیش‏تر از آن.