حکمت متعالیه از ساختارگرایی تا پساساختارگرایی

یکی از مسائل مهم در فلسفۀ عرفان، نقش ساختارهای تجربه‌گر در محتوای تجارب عرفانی و نسبت این تجارب با یکدیگر است که باعث شکل‌گیری رویکردهای پرینالیزم، ذات‌گرایی، ساختارگرایی و زمینه‌زدایی شده است. در این تحقیقِ تحلیلی‌تطبیقی پس از معرفی اجمالی هر یک از این مواضع، به جست‌وجوی پاسخ ملاصدرا به این مسئله پرداخته شد. یافته‌ها: در رویکرد ملاصدرا، ساختارهای شخصی، نقش مهمی در تجارب عرفانی دارد؛ به‌طوری که عارف ازطریق انعکاس و تجربۀ آن در واقعیت درونی با حقایق متعالی ارتباط برقرار می‌کند و به همین جهت نقش استعداد، باورها، رفتارها، انتظارات، تمایلات و توجهات در این تجارب بارز است؛ در عین حال تجارب عرفانی موازی در سنت‌های متمایز حاکی از تاییداتی در راستای رویکرد پرینالیزم است. ملاصدرا برخی تجارب یا داده‌های عمودی را خیالی دانسته و موضع ساختارگرایی محض را برمی‌گزیند و در مرحلۀ فنا، نیل به تجارب ناب و گذار از رویکرد ساختارگرایی به پرینالیزم را ترجیح می‌دهد. به عبارتی دیدگاه صدرالدین، رویکرد ساختارگراییِ تشکیکی است؛ یعنی هرچه تجربه‌گر به‌‌‌مراتب بالاتری از حقیقت سیر می‌کند و زهد و حریت در او بیشتر می‌شود، نقش ساختارهای فردی کم‌رنگ‌تر و واقع‌نمایی و همگرایی عرفا در تجارب موازی بیشتر می‌شود. در این موارد در تحلیل ادبیات عرفانی، تحلیل زمینه‌ای را برمی‌گزیند.

transcendent wisdom from structuralism to post-structuralism

one of most important topics in mystical philosophy is the investigation of the role of experiential structures in shaping mystical experiences and their interconnections. this investigation has led to various approaches, including perennial philosophy, essentialism, structuralism, and decontextualism. in this analytical-comparative study, each of these perspectives is presented, followed by an examination of mulla sadra’s perspective on the subject. findings: from mulla sadra’s perspective, personal structures have a significant impact on mystical experiences. he argues that mystics gain insights into deep truths by reflecting them in their souls. talents, beliefs, behaviors, expectations, tendencies, and attentiveness all shape these experiences. although he recognizes the existence of parallel mystical encounters in diverse traditions, aligning with the tenets of the perennial philosophy, mulla sadra’s approach is not the same for all mystical experiences. he deems certain vertical data as illusionary and adopts a purely structuralist stance. mulla sadra’s methodology can be described as “gradational structuralism”, wherein he suggests that as the mystic progresses to higher existential levels and reduces self-centered focus, individual structures play a less significant role, and the convergence of mystics in parallel experiences increases. consequently, in these cases, his analytical framework for studying mystical texts leans towards contextual analysis.