تحلیلی ‌شناختی بر اشعار عربی مثنوی

جلال‌الدین محمد بلخی در تبیین معارف مثنوی برخی از صور برجسته‌ هنری و مضامین ویژه‌ عرفانی را در قالب اشعار عربی می‌نهد. این پژوهش از طریق بررسی ابیات و مصاریع تمام‌عربیِ مثنوی، جنبه‌های زبانی و ادبی این نوع اشعار را بررسی می‌کند و میزان نوآوری‌ها و نکته‌سنجی‌ها را در ساختار آن‌ها برمی‌شمارد و از گذر اشعار عربی به مهم‌ترین مقاصد مولانا در بیان مفاهیم توجه می‌کند. هدف، تحلیل موازین هنری اشعار عربی، بدعت‌های مولانا در حوزه‌ ساختاری این اشعار و کیفیت تشریح مفاهیم مورد توجه‌ او برای بیان محتواست. به شیوه‌ تحلیل محتوایی و در رویکردی زیبایی‌شناختی، چگونگی تلفیق ابیات عربی با ابیات فارسی مطالعه می‌شود تا ضرورت وجود اشعار عربیِ مثنوی را تشریح کرد. با این هدف 123 بیت و 99 مصراع در شش دفتر مثنوی بررسی شد. نتایج نشان می‌دهد در مواردی زمینه‌ بیان معنا، جز به زبان عربی امکان‌پذیر نیست؛ اصلی‌ترین دلیل این امر علاوه بر نقد منش نحویون، خروج از هنجارهای عادی زبان، آمیختگی توامان افکار و یافته‌های مولانا از منابع عربی و فارسی، آفرینش معانی متعدد در فرمی نو و تعمیق تجارب عرفانی از طریق پدیدآوردنِ زبان ویژه‌ مثنوی است. در این سیر و رهیافت تکاملی، اولویت‌های زبانی خاصی در ساخت و فرم روی می‌نماید. در همین راستا، مولانا برای تعمیق مبانی اندیشگی مثنوی دست به خلاقیت‌های عدیده‌ای می‌زند و از این طریق مسیر پیچ‌درپیچ مضامین مثنوی را در انتقال اغراض گوناگون آن هموار می‌سازد.

a cognitive analysis of mathnavi’s arabic poems

jalāl al-dīn moḥammad balkhi explains some outstanding artistic forms and special mystical themes in the form of arabic poetry as the expression of mathnavi teachings. this research examines the linguistic and literary aspects of this type of poems through the study of all-arabic verses and stanzas of mathnavi and it shows the amount of innovations in their structure and through arabic poems, he pays attention to the most important purposes of rumi in the presentation of themes. the aim is to analyze the artistic standards of arabic poems, the heresies of rumi in the structural domain of these poems and the quality of explaining the concepts considered by him to express the content. in order to know about the necessity of the existence of mathnavi arabic poems, the method of combining arabic verses with persian verses was studied in the method of content analysis and with an aesthetic approach. for this purpose, 123 verses and 99 stanzas were examined in six books of mathnavi. the results show that in some cases it is not possible to express the meaning except in arabic. the main reason for this, apart from criticizing the character of the grammar scholars, departure from the normal norms of language, the fusion of rumi’s thoughts and findings from arabic and persian sources, the creation of multiple meanings in a new form and the deepening of mystical experiences through the creation of a special mathnavi language. on this evolutionary path, certain linguistic priorities occur in construction and form. in this regard, mevlânâ does many creative things to deepen the foundations of mathnavi thought and in this way, it smooths the uneven path of expressing mathnavi themes in conveying its various purposes.