بررسی و تحلیل مشرب عرفانی ابن خفیف شیرازی

ابوعبدالله محمد بن خفیف شیرازی، بنیان‌گذار سلسله عرفانی خفیفیّه، از شخصیت‌های جریان ساز و اثرگذار در تاریخ تصوف اسلامی است. با وجود نقش موثر این عارف در سیر تطوّر و گسترش عرفان اسلامی، تاکنون پژوهشی روشمند در باب مشرب عرفانی او صورت نگرفته است. هدف این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده،  شناخت مشرب عرفانی ابن خفیف است که از طریق پاسخ به این سوالات محقق می شود: مبدا و مقصد سلوک در طریقه ابن خفیف کجاست و منازل دیگر در این بین به چه ترتیبی قرار گرفته اند؟ کدام‌یک از منازل در سیر استکمالی سالک  اهمیت بیشتری دارند؟ توانایی های لازم برای جذب دستاوردهای هر منزل چیست و چه آدابی برای کسب آن‌ها لازم است؟ در آثار و اقوال شیخ عقیده روشنی در پاسخ به این سوالات یافت نشد؛ اما اهمّ برون داد بر اساس قرائن و شواهد بدین قرار است: مبدا سلوک، ارادت و مقصد، معرفتِ حق است. میان مبدا و مقصد منازلی وجود دارد که برخی در شمار احوال عرفانی بوده و از دیدگاه ابن خفیف مقدّم بر مقامات قرار دارند. ترجیح منزل صحو بر سکر موجب توجه کمتر به مبحث بسط، طرب، شطح و سماع و اهمیت بیشتر منازل فقر، زهد، خوف و حزن و همچنین مقدّم داشتن حضور بر غیبت شده است. در طریقة ابن خفیف، منزل فقر اهمیت ویژه ای دارد و ترجیح فقر بر غنا از دیگر شاخصه‌های مشرب عرفانی اوست. ساختار مشربِ عرفانی شیخ، بر پایه تعالیم جنید بغدادی بنا شده؛ اما از آموزه های عرفانی بایزید نیز اثر پذیرفته و در فارس رواج یافته است.

a study and analysis of the mystical disposition of ibn khafif shirazi

abu abdullah mohammad ibn khafif shirazi, the founder of the khafifi mystical dynasty, is among the most influential figures in the history of islamic sufism. in spite of his crucial role in developing and expanding islamic mysticism, there has been no systematic study of his mystical disposition to date. this descriptive-analytic research was conducted to gain a profounder understanding of ibn khafif’s mystical disposition. the questions addressed are: what is the origin and destination of mystical journey in ibn khafif’s approach, and where do the other destinations lie in between? how important is each of these destinations to the seeker’s progress? which abilities are required to earn the achievements of each destination and what are the manners for acquiring them? the works and sayings of sheikh did not provide clear responses to these questions; however, the most significant outcome derived from the existing evidence is that devotion is the origin of conduct, and divine recognition is the goal. the origin and the final destination are separated by mystical destinations; among which are mystical states, and according to ibn khafif, they are superior to the stations. as the destination of consciousness is preferred over inebriation, and hence, less importance is placed on expansion, enchantment, profanity, and prayer-like dancing, and more emphasis is placed on poverty, asceticism, fear, and grief destinations, the importance of presence is also elevated above that of absence. the destination of poverty is of particular importance to ibn khafif, and the preference for poverty over wealth is another indicator worth observing in his mystical disposition. his mysticism is based on junaid baghdadi’s teachings; nevertheless, he was influenced by the mystical teachings of bayazid, which were disseminated in fars.