خداوند در رویاهای عارفان

رویاهای عارفان آینه اندیشه‌ها، آرای و عقاید و به‌ویژه آرزوهای متعالی این گروه است. رویت خداوند یکی از این آرزوهاست که نمود فراوانی در تجارب روحانی نقل‌شده از عارفان دارد. در این دسته از رویاها، رویابین مدّعی است که خداوند را دیده یا صدای او را شنیده است. از نظر روان‌شناسان، صورت موردمشاهده در رویا، یکی از جنبه‌های خیالی و نمادین ناخودآگاه رویابین است که از طریق رویا به بخش خودآگاه رسیده است. اما نظرگاه عارفان در تاویل این صورت فراواقعی چیز دیگری است. در این مقاله حکایت‌های مندرج در دو کتاب تذکرهالاولیای عطار (قرن ششم هجری) و نفحات‌الانس جامی (قرن نهم هجری) بررسی شده است. این صورت‌های نمادین که عارف به‌عنوان «خدا» از آن‌ها یاد کرده، منِ روحانی یا ربّ شخصی او است که هویّتی یکسان با حق دارد و این تصویر ربّ شخصی در رویای هر کسی متفاوت با ربّ شخصی دیگری است