سیر تحوّل و کارکرد عرفانی- ادبی عنصر نور

از دیرزمان، عنصر نور در اسطوره، تاریخ و فلسفه جهان‌شناسی اقوام گوناگون حضور داشته است. بنا بر کارکردهای متنوع نور (مثل مفاهیم قدسی، عقلانی، هستی‌شناختی، هدایتگری وزیباشناسی)، این سیر تاریخی از مصر باستان و با آیین هرمس آغاز می‌شود و در اندیشه زردشت، تنوّع وگستردگی می‌یابد. دین یهود، مکتب گنوس، آیین صابیین مندایی و دین عیسای ناصری(ع) با تاثیرپذیری از یکدیگر در انتقال اندیشه اشراقی نقش داشته‌اند. اوج حضور مفاهیم نورانی با شاکله عقلانی، در دین مبین اسلام مشاهده می‌شود. با توجه به اینکه محور این نوشتار بررسی متون ادبی وعرفانی است، مشاهده می‌شود که در سه اثر: الطواسین از حلاج، عبهرالعاشقین از روزبهان بقلی و آواز پر جبرییل از سهروردی، نور در وصف وحدانیّت خداوند و قداست وجود نبیّ اکرم، جمال الهی و انسانی، مراتب وجود و فرشته‌شناسی نقش موثّری ایفا می‌کند. در حقیقت، وسعت مشرب عرفان و ادب ایرانی، با تکیه بر مبانی اسلامی، کلیّتی از اندیشه خردورزان کهن را منعکس می‌کند.