انواع اضطراب در اندیشه و آثار عطار

عطار شاعری است پر از اضطراب و درد که حقیقت حیات و هستی انسان را در سلوک و عروج معنوی برای پیوند با مبدا آفرینش می داند. اضطراب عطار از لحظۀ هبوط انسان آغاز می شود و تا لحظۀ بازگشت و عروج روح ادامه دارد. این اضطراب و دلهرۀ شاعر، فلسفی و خودیافته نیست بلکه مبتنی بر آموزه های دینی، سنت عرفانی و الگوها و قهرمانان مسیر سلوک است که خود عطار نیز به روایت زندگی و اندیشۀ آنان پرداخته است. این مقاله به بررسی و تحلیل انواع اضطراب در اندیشه و آثار عطار با تکیه بر نظریۀ اضطراب وجودی پل تیلیش با روش توصیفی- تحلیلی می پردازد. حرکت عطار در مسیر سلوک بیشتر مبتنی بر اضطراب وجودی است تا جذبه و شوق که نتیجۀ هبوط از بهشت و گناه آغازین است. اضطراب وجودی عطار به حوزۀ سلوک محدود نمی شود و به ساحت زندگی فردی و اجتماعی و داستان های او  نیز گسترش پیدا می کند. چگونگی بروز و ظهور اضطراب در این داستان ها مبتنی بر تحول درونی شدید در یک لحظه و سپس توبه و جبران است. این تحول و انقلاب درونی بر اثر عوامل مختلف انسانی، قدسی یا طبیعی بروز پیدا می کند. نحوۀ واکنش شخصیت‌های داستان به اضطراب، گستره ای از پذیرش حداکثری تا انکار کامل آن را شامل می شود. اضطراب در آثار عطار به‌دلیل حضور مستمر در ذهن شخصیت و بازگشت و تکرار مداوم آن، به موقعیت زمانی خاصی منحصر نمی شود. تلاش برای غلبه بر اضطراب با تعیین استانداردهای مطلق‌اندیشانه به کمال گرایی یا پرفکشینیسم عرفانی و دینی منجر می شود که ساختار نهایی اندیشۀ شاعر را شکل می دهد.

types of anxiety in attar’s thought and works

attar is a poet full of anxiety and pain who sees the truth of human life and existence in taking on a spiritual journey and ascension to connect with the origin of creation. attar’s anxiety starts from the moment of human descent and continues until the moment of the soul’s return and ascension. this anxiety and apprehension of the poet is not philosophical and self-discovered, but is based on religious teachings, mystical tradition, and models and heroes of the path of spiritual conduct, whose lives and thoughts have been narrated by attar himself. this article examines and analyzes the types of anxiety in attar’s thought and works, based on paul tillich’s theory of existential anxiety, using a descriptive-analytical method. attar’s movement in the path of conduct is more based on existential anxiety than passion and enthusiasm, which is the result of descent from the heaven and the initial sin. attar’s existential anxiety is not limited to the field of conduct and extends to the field of personal and social life and his stories. how anxiety appears in these stories is based on an intense inner transformation, occurring instantaneously, and then repentance and compensation. this transformation and internal revolution occurs due to various human, divine or natural factors. the way characters in the story react to anxiety ranges from maximum acceptance to complete denial. anxiety in attar’s works is not limited to a specific time due to its continuous presence in the character’s mind and its constant return and repetition. the effort to overcome anxiety by setting absolutist standards leads to mystical and religious perfectionism, which forms the final structure of the poet’s thought.