تجلّی مضمون عشق در شعر عرفانی معاصر افغانستان با تکیه بر اشعار مجنون شاه کابلی، مستان شاه کابلی و حیدری وجودی

پژوهش در ادبیات عرفانی معاصرِ افغانستان از حوزه‌های مغفول است، درحالی‌که در دورۀ معاصر، با وجود مسائل و مشکلات این کشور، ادبیات کم‌وبیش فعال بوده ‌است. در پژوهش حاضر، سه شاعر عارف مستان‌شاه، مجنون‌شاه و حیدری وجودی که در فاصلۀ زمانی صدواند سال اخیر می‌زیسته‌اند، اجمالاً معرفی و موضوعِ آشنا و دیرپای ادب عرفانی یعنی عشق در اشعار آنها واکاوی شده ‌است. این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی، به‌دنبال پاسخ این پرسش‌هاست که اشتراک‌ها و تفاوت‌های اشعار مجنون‌شاه و مستان‌شاه کابلی که پیرو طریقت چِشتیه‌اند با حیدری وجودی که پیرو طریقت نقشبندیه است، در این حوزة مفهومی چیست؟ عشق،‌ به‌مثابه شرط وصول به کمال و معرفت الله، در نظام هستی شناسانۀ طریقت چشتیه و نقشبندیه چه جایگاهی دارد؟ و مباحث مهمی همچون تقابل عشق‌وعقل و نسبت عشق مجازی با حقیقی در اشعار سه شاعر نامبرده چگونه بازتاب یافته ‌ است؟ نتایج نشان می دهد هر سه شاعر، به‌گونه‌ای متاثر از وحدت وجود و وحدت شهود، عشق را منشا جهان هستی و تعریف‌ناپذیر دانسته و آن را عالم وحدت و مقصود غایی سالک معرّفی کرده‌اند که او را از نام‌وننگ فارغ می سازد. در اشعار مجنون‌شاه و مستان‌شاه کابلی که شوروحال عرفانی‌شان تاحدی یادآور حال‌وهوای غزل‌های مولانا جلال‌الدین است و همچنین در اشعار حیدری وجودی که متاثر از دمسازی طولانی وی با مثنوی مولاناست، عشق حقیقی صورت تکامل یافتۀ عشق مجازی دانسته‌ شده و درخصوص تقابل عشق‌وعقل نیز هرسه شاعر عشق را بر عقل برتری داده‌اند.

manifestation of love theme in the contemporary mystical poetry of afghanistan based on the poetry of majnon shah kabuli, mastan shah kabuli and heydari wojodi

research on the contemporary mystical literature of afghanistan is a neglected field. despite the current sufferings inflicting the country, the literature has more or less remained an active area. in this research, three mystical poets, mastan shah, majnon shah and heydari wojodi, who lived in the last one hundred years, have been briefly introduced and the concept of love, as the underlying theme of mystical literature, has been examined in their poetry. this study, adopting a descriptive-analytical method, sought to explore the following questions: what are the commonalities and possible differences between the poems of majnon shah and mastan shah, who followed chishtiyyah order, and those of heydari wojodi, who followed the naqshbandiyyah order; what is the place of love, as a condition for attaining perfection and knowing god, in the ontological orientation of chishtiyyah and naqshbandiyya orders? how have important issues like the contrast between love and reason and the relationship between material and real love reflected in the poems of these three poets? the results show that the poets, influenced by the unity of existence and the unity of intuition, considered love the origin of the universe and indefinable, and introduced it as the world of unity and the ultimate goal of the seeker; which frees him from reputation and shame. in the poems of majnon shah and mastan shah, whose mystical state is somewhat reminiscent of the state of maulana’s sonnets, also in the poems of heydari wojodi, which are influenced by his long engagement with maulana’s masnavi, true love is considered as evolved form of material love and regarding the contrast between love and reason, all three poets have given priority to love over reason.