تاثیرپذیری متون نقّالیِ شاهنامه از عناصر صوفیانه

سنّت نقّالی به معنای خاص آن احتمالاً چند‌ صد سال پیش از حکومت صفویه در ایران وجود داشته است، ولی دوره رواج واقعیِ نقّالی به عهد صفوی بازمی‌گردد. نقّالی به انواع گوناگونی چون پرده‌خوانی، حمزه‌خوانی، شمایل‌خوانی، صورت‌خوانی، قوّالی و روضه‌خوانی تقسیم می‌شده است، اما  مهم‌ترین و جذاب‌ترین نوعِ نقّالی را شاید بتوان نقّالی شاهنامه و داستان‌های حماسی دانست. اگرچه ریشه قصه‌های اینگونه نقّالی (نقالی شاهنامه و قصه‌های پهلوانی) برآمده از سنّت‌ها و روایت‌های پهلوانیِ کهن پارسی است، ویژگی اصلی و بارزِ آن‌ها تاثیر‌پذیری از باورها، اعتقادات و ارزش‌هایِ نقّالان و مخاطبانِ اینگونه از نَقل‌هاست. از جمله این باورها و اعتقادات، آموزه‌های صوفیانه و درویشی است که به علت رواج صوفی‌گری در عصر صفوی و قاجار (دوره رواییِ نقّالی)، و مهم‌تر از آن، نَقلِ اینگونه داستان‌ها توسط دراویشِ فرقه عجم و خاکساریه در روایات/ متونِ نقّالی شاهنامه وارد شده‌اند. با بررسی روایاتِ مکتوبِ نقّالی می‌توان به روشنی اثرپذیری آن‌ها را از سنّت‌ها و عناصر صوفیانه مشاهده کرد؛ سنّت‌ها و عناصری مانند پوشیدن جامه درویشی، توبه، زهد، ریاضت و چلّه‌نشینی، مرگ اختیاری، و انواعِ کرامات توسط برخی پهلوانان و شاهانِ حماسی.

The Influence of Sufi Elements on Shahnameh Narrative (Naghali) Texts

The storytelling tradition (Naghali) in its specific sense had probably existed in Iran several hundred years before the Safavid rule, but the period of real popularity of Naghali dates back to the Safavid era. Naghali was divided into different types of reading off the screen or curtain such as: Pardekhani, Hamzehkhani, Shamayelkhani, Souratkhani, Ghavvali and Rozehkhani; however, the most important and attractive type of Naghali could be the narration of Shahnameh and epic stories. Although the roots of such Naghali stories (narration of Shahnameh and heroic stories) come from the traditions and narrations of ancient Persian heroism, their main and obvious characteristic is being influenced by the beliefs, convictions, and values ​​of the storytellers and the audience of such narrations. Among these beliefs and values are the ​​teachings of Sufism, which due to the prevalence of Sufism in the Safavid and Qajar eras (Naghali narration period), and more importantly, the narration of such stories by dervishes of Ajam and Khaksariyeh sects, they have entered the narrative/Naghali texts of Shahnameh. By examining the written narrations, one can clearly see the influence of the traditions and elements of Sufi literature on them; Traditions and elements such as wearing a dervish clothing, repentance, asceticism, austerity, voluntary death, and various miracles by some epic heroes and kings.