بحر المحبة فی اسرار المودة تفسیری ادبی- عرفانی از سورۀ یوسف علیه ‏السلام و ناگفته‎ هایی دربارۀ آن

بحر المحبة فی اسرار المودة ازجمله تفاسیر صوفیانه به زبان عربی است که در آن، سورۀ یوسف همراه با برخی نکات، اشارات،‌ اقوال و حکایات عرفانی در ساختار و نثری ساده و دلنشین تفسیر شده است. محتوای جذاب و اهمیت این اثر موجب ارائۀ  چهار ترجمه از آن در سدۀ اخیر شده، ‌اما با وجود این، هنوز تصحیحی انتقادی از آن در دست نیست و حتی نشانی از تلاشی جدی در پی شناخت دقیق اثر و نیز مولف، زمان تالیف، خاستگاه، نحوۀ شکل‎گیری و نیز جایگاه آن در سنت تفسیرنگاری عرفانی یافت نمی‏ شود. این تفسیر با رویکرد عملی در عرفان و ‌ملتزم به شریعت و اخلاق‎، در بستر سنت تفسیری صوفیان در سده ‎های نخست اسلامی و پیش از قرن هفتم به نگارش آمده است. بحر المحبة فی اسرار المودةکه نسخه‏ های متعددی از آن در ایران موجود است، گاه به ابوالفتوح احمد غزالی و گاه به برادر بزرگ‎ترش ابوحامد محمد نسبت داده شده، اما گویا هر دو نسبت خطاست. به نظر می‎رسد صبغۀ این اثر، تدوینی و حاصل گردآوری و شاید ترجمۀ برخی روایات و اقوال فارسی مندرج در تفاسیر متقدم اسلامی به‌ویژه انیس المریدین و شمس المجالس، انس المریدین و روضة المحبین و قصۀ یوسف باشد که حدود چهار یا پنج قرن‏ پیش و به زبان عربی به تالیف درآمده است. نوشتار پیش رو، ضمن بررسی متن اثر با توجه به چندین نسخۀ موجود، از تحلیل محتوای فهرست ‎های نسخ خطی، تفاسیر سده‌های متقدم و نیز پژوهش‌هایی که تاکنون دراین موضوع به نگارش درآمده، حاصل شده است.

Bahr al-Mahabba fi Asrār al-Mavadda: Literary-Mystical Interpretation of Surah Yusuf (PBUH) and New Insights about It

Bahr alMahabba fi Asrār alMavadda is one of the Sufi commentaries in Arabic in which Surah Yusuf (Joseph Chapter) has been interpreted in a simple and pleasant prose along with some mystical points, allusions, and anecdotes. Four Persian translations of the work have been done over the last century due to its appealing content and significance. However, no critical review and correction of the book or accurate information about it, like its author, time of authorship, origin, formation, and its status in the mystic tradition of interpreting the Qur’an could be found. This commentary was composed with a practical approach to mysticism and in compliance with religious law and ethics, within the context of Sufi interpretive tradition in the early centuries of Islam (before the seventh century). This work, of which there are several editions, is sometimes attributed to Abu alFutuh Ahmad alGhazali and sometimes to his older brother, Abu Hamed Muhammad. However, it appears that both of these ascriptions are wrong. It seems that this work had been compiled by collecting and translating some Persian anecdotes and quotations from the earlier Islamic commentaries, especially Anis alMuridin and Shams alMajalis, Ons alMuridin and Rawdat alMuhibbin and Ghessaye Yusuf; works that had been written in Arabic four or five centuries earlier. The present study was conducted through examining the commentary and its available editions as well as analyzing the content of handwritten manuscripts, early centuries’ commentaries, and the studies that have been done to date.