معرفی الهی‌نامه حسینی شیرازی و اثرپذیری وی از مثنوی معنوی

الهی‌نامه، مثنوی چهارم از پنج‌گنج محمد حسین حسینی شیرازی (1184 1249 ق)، از آثار عرفانی دورة قاجار است که تاکنون پژوهشی دربارة آن انجام نشده ‌است. از الهی‌نامه که در دستِ تصحیح است، هفت نسخة خطی موجود است که معتبرترین آن نسخة کتابخانۀ علامه طباطبایی شیراز است که شاعر آن را تایید کرده ‌است. الهی‌نامه منظومه‌ای است عرفانی با بیش از نه هزار بیت شامل مناجات‌ها، حکایات و گفتارها که شاعر برای بخش‌های مختلف آن سرآغازهایی به نثر مسجّع و آهنگین نگاشته ‌است. حسینی از عرفای نعمت‌اللهیه بود و سال‌ها مسند ارشاد و هدایت داشت و با توجه به آشنایی با متون عرفانی کوشید‌ از آثار عرفانی پیشین به‌ویژه‌ مثنوی برای سرایش اثر خود بهره‌ بگیرد. تاسی جستن حسینی به مولوی و تاثیر مثنوی در الهی‌نامه گاه آشکار و گاه پنهان و ضمنی است. درج آیات قرآن، استشهاد به احادیث و اشعار، وجود حکایات مشابه، تقلید از ساختار روایی مثنوی، گریزهای راوی در بین حکایات و بیان اندیشه‌های عرفانی بیانگر این ارتباط است. از نظر فکری، اندیشه‌های شیعی، تاکید بر عشق در سیر و سلوک عرفانی، پیروی از پیر و نقد زهد ریایی در این اثر بارز است. سادگی، روشنی و روانی زبان و تصویرسازی‌های ملموس الهی‌نامه را اثری دلنشین ساخته ‌است، اگرچه اطناب و تکرار نیز در متن وجود دارد و از ویژگی‌های این اثر است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی ضمن معرفی الهی‌نامه و بیان ویژگی‌های آن و تحلیل ارتباط آن با  مثنوی، نشان می‌دهد که اثری ارزشمند و درخور توجه است و برای شناخت سیر ادبیات عرفانی توجه به این آثار ضرورت دارد.

Introducing Ilahiname by Hosseini-e-Shirazi and Its Impact from Mathnavi-Ma’navi

Ilahiname, the fourth Mathnavi by Mohammad Hossein HosseinieShirazi (11841249 AH), is one of the mystic works of Qajar era about which no research has been conducted. Among seven available manuscripts, the manuscript of Shiraz AllamehTabatabaei Library is the most credible one as confirmed by the poet. Ilahiname is a collection of mystic poetry containing over 9000 verses including hymns, allegories, and speeches that the poet has written preludes in rhythmic and rhymed prose for its different sections. Hosseini was one of the mystic leaders of Ne’matollahi sect and had been granted the status of guiding people for years. Due to his acquaintance with mystic texts, he tried to benefit from former mystic works, namely MathnaviMa’navi in composing his poems. Hosseini’s emulation of Mowlavi (Rumi) or the impact of Ihahiname from MathnaviMa’navi is sometimes clear and sometimes implicit in the work. Inserting Qur’anic verses; citing anecdotes and poems; bringing similar anecdotes; imitating Mathnavi narrative structure; interrupting and digressing anecdotes by the narrator; and expressing mystic thoughts represent this relationship. Considering his intellectual stance, presenting Shiite’s thoughts, focusing on love in spiritual journeying, following the spiritual guide, and criticizing hypocritical piety are all evident in the work. The simple, clear, and smooth language and the use of vivid imageries have made Ilahiname a pleasant literary work; though there are obvious redundancies and repetitions in the text. The present research, using descriptiveanalytical method, introduces Ilahiname, discusses its features, and analyzes its relationship with former texts especially MathnaviMa’navi. It brings to the fore the work’s worth and nobility and acknowledges its significance in knowing the evolution of mystical literature.