از قوس هرمنوتیکی ریکور تا نوبت‌های سه‌گانۀ تاویلی در اندیشه و آثار عین‌القضات همدانی

تاویل در گفتمان تصوف ذوقی، ازجمله در آثار و اندیشه‌های عین‌القضات، اصلی بنیادین  به‌شمار می‌آید. در عرفان فلسفیِ او که دارای طرحی پلّکانی و مدرج است، هر مفهوم ابتدا و انتهایی دارد. سالک از ابتدا به انتها می رسد و در انتها نیز مدارجی را می پیماید تا به نهایت انتها برسد. نوبت‌های سه‌گانۀ تاویلی عین‌القضات در پرتو مراتب سه‌گانة معرفتیادراکیِ «خواندن»، «دانستن» و «رسیدن»، علاوه بر حیثیت معرفت‌شناختی، بُعد هستی‌شناختی نیز پیدا می‌کند؛ سلسله‌مراتبی تاویلی که درنهایت منجر به تحول باطنی و گشودگی چشم  و دل به ساحت و افق تازه‌ای می شود. در قوس هرمنوتیکی پل ریکور نیز مفسریا خواننده  در مواجهه با متن  مراحلی را پشت سر می گذارد که عبارت‌اند از: «تبیین»، «فهم»،  و «به خود اختصاص دادن». «تبیین» ساختار لفظ را بررسی می‌کند و به نشانه‌شناسی واژگان توجه دارد. در مرحلة «فهم»، مفسر یا خواننده درصدد کشف ژرفای معنا و حصول به نیت مولف ضمنی متن است. «به خود اختصاص دادن» مرحلة پایانی فهم است که داده های معنایی سبب تحول مفسّر گردیده، به فهمی متفاوت تر از خویش نائل می شود. ما در این پژوهش برآنیم تا میاننوبت‌های سه‌گانۀتاویلی عین‌القضات و قوس هرمنوتیکی ریکور تناظر برقرار کنیم و ضمن اشاره به وجوه متشابه و متفاوت این دو رویکرد تاویلی/‌هرمنوتیکی، از قوس تاویلی در نظام فکری عین‌القضات پرده برداریم.

From Ricoeur’s Hermeneutic Arc to Tripartite Interpretive Stages in the Thought and Works of Ayn al-Quzat Hamadani

Interpretation (Ta’wil) in the Sufi discourse of enthusiasm, namely in the works and thought of Ayn alQuzat, is regarded as a fundamental principle. In his philosophical mysticism, which comprises a hierarchical and graded design, every concept has a beginning and an end. The spiritual seeker moves from the starting point to the end point and at the end he undergoes various stages to reach the final. Ayn alQuzat’s tripartite interpretive stages find ontological facet, in addition to epistemological status, in light of the threetiered epistemologicalperceptual orders of &reading&, &knowing&, and &reaching an interpretive hierarchy that ultimately leads to an esoteric transformation and the opening of the eyes and heart to a new realm and horizon. In Paul Ricoeur’s hermeneutic arc, the interpreter or reader undergoes the stages of “explication”, “understanding”, and “selfappropriation” while interacting with the text. In “explication”, the reader examines the structure of utterances and pays attention to words’ semiotics. In the stage of “understanding”, the interpreter or reader seeks to fathom the depth of the meanings and unveil the author’s implicit propositions. “Selfappropriation” is the final stage of understanding through which semantic data transform the interpreter and make him/her achieve a different understanding of him/herself. In this study, we attempt to draw an analogy between the tripartite interpretive stagesof Ayn alQuzat and Ricoeur’s hermeneutic arc. Besides pointing to the similarities and differences of these two interpretive/hermeneutic approaches, we attempt to elucidate the interpretive arc in the intellectual system of Ayn alQuzat.