طرح‌وارۀ عمودی (نزولی/ صعودی) در منطق‌الطیر عطار

زبان‌شناسی شناختی با بررسی روابط میان ذهن و زبان به کشف معنا می‌پردازد و با بررسی طرح‌واره‌های تصویری و کشف انگاشته‌ای میان حوزۀ ذهنی و عینی، شناخت تازه‌ای از سوژه به دست می‌دهد. طرح‌وارۀ حرکتی، طرح‌واره‌ای تصویری است که در آن، انسان از تجربۀ حرکت خود و پدیده‌های متحرک برای پدیده‌های ذهنی، ساختار مفهومی متحرک و محسوس می‌سازد. منطق‌الطیر به­دلیل ماهیت تعلیمی عرفانی بر بنیاد سفر مرغان و زبان نمادین، قابلیت بررسی براساس طرح‌وارۀ حرکتی را دارد. این طرح‌واره بر اهتمام عطار برای بازگشت به اصل دلالت دارد. پرسش مقاله این است که مصادیق و اهداف حرکت نزولی و صعودی در منطق‌الطیر چیست و عطار با طرح سفر مرغان، درصدد تبیین کدام مسائل عرفانی است. عطار اصل نزول آدمی را مثبت می‌داند و نتیجۀ آمیزش روح و جسم، یعنی آدمی را «اعجوبۀ اسرار» می‌خواند. مقصود او از طرح‌وارۀ نزولی، تشریح موانع و ضرورت گذر از آن‌ها و منظورش از طرح‌وارۀ صعودی، تبیین اهمیت و اصالت بازگشت به اصل است. مهم‌ترین شرط سیر صعودی «رهایی از خود» است و بدترین نوع سیر نزولی، تنزل صفتی است که به‌دنبال آن، انسان قوۀ درکش را از دست می‌دهد. سیر صعودی از عقل به عشق، مستلزم درگذشتن از دنیا و آخرت و دل‌بستن فقط به حق است که با «عشق» ممکن و به وحدت منتهی می‌شود. هریک از طرح‌واره‌های نزولی و صعودی می‌توانند با حرکت کمی و کیفی تبیین شوند.

Vertical Schema (Descending/Ascending) in Attar’s Mantegho Teir (The Conference of Birds)

Cognitive Linguistics through examination of relationships between mind and language strives to discover meaning. It also achieves novel understanding of the subjects through examination of pictorial schemas and discovery of assumptions between mental and real fields. Kinesthetic schemas are those pictorial schemas in which human, stimulated by his/her movement experiences and other mobile phenomena, creates mobile conceptual and perceptual structures for mental phenomena. Mantegho Teir, thanks to its didacticmystical characteristics in narrating journey of birds and its symbolic language, could lend itself to being examined in terms of kinesthetic schemas. This schema implies Attar’s determined efforts on returning to the origin. The questions of the article are what the indications and objectives of ascending and descending movements in Mantegho Teir are and what mystical issues Attar is trying to explain by illustrating the journey of birds. The principle of the fall of man is a positive one to Attar which is the result of integration of body and spirit. In other words, he assumes man as the “wonder of mysteries”. His purpose in this descending schema is to delineate the obstacles and the necessity of passing through them. In ascending schema, Attar aims to explain the essence and significance of returning to the origin. The most important requirement for the ascending movement is “selfdetachment” and the worst kind of descending movement is decline in human attributes or qualities; corollary to which is loss of power of perception. The requirement for the ascending journey is disregarding this world and the other world and setting one’s heart just on The Right (Hagh); which becomes possible by means of “love” and eventually culminates in unity. Each of these schemas can be elucidated by qualitative and quantitative movements.