تحول تاریخی انگارۀ پر جبرئیل در فرهنگ اسلامی تا پایان قرن ششم هجری

اصطلاح «پر جبرئیل» در قرن ششم هجری به یکی از اصطلاحات پربسامد در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی بدل می‌شود. این اصطلاح وجودشناساسانه که شکل تکوین‌یافته‌ای از انگارۀ پیشینی «بال فرشته» است، عمدتاً در متون صوفیانه ساخته و پرداخته می‌شود و به‌مرور به اصطلاحی بنیادین در طرح مبانی هستی‌شناسانۀ متفکران مسلمان بدل می‌شود. از قرن ششم به بعد، این اصطلاح در سایر حوزه‌های علوم اسلامی از جمله حکمت و فلسفه به‌کار گرفته می‌شود. بررسی تکوین تاریخی اصطلاح پر جبرئیل از آن رو حائز اهمیت است که با پی‌جویی آن، یکی از مهم‌ترین مقاطع و نقاط عطف تاریخ اندیشۀ اسلامی، یعنی نقطۀ همگرایی دو حوزۀ معرفتی عرفان و فلسفه توضیح‌پذیر می‌شود. این مقاله رویکردی تاریخیتحلیلی دارد و شامل دو بخش اصلی است. مقالۀ حاضر در بخش نخست به تحلیل انگارۀ بال فرشته در نخستین متون فرهنگ اسلامی می‌پردازد. پس از آن، سیر تکوینی این اصطلاح را به‌سوی دو انگارۀ پسینی «پر جبرئیل» و «آواز پر جبرئیل» در خلال یک فرایند تاریخی تشریح می‌کند.

Historical Transformation of The Feather of Gabriel in Islamic Culture (up to the End of the Sixth Century AH)

The term “PareJibril” (The Feather of Gabriel) turned to be one of the most frequent terms in various fields of Islamic sciences in the sixth century (AH). This ontological term, which is the evolved form of the former idea of “BaleFereshte” (Angel’s Wing), was mainly constructed in texts related to Sufism and gradually changed to a fundamental term for presenting the ontological tenets of Muslim thinkers. From the sixth century onwards, the mentioned term has been employed in other fields of Islamic sciences, including Hikmah and Philosophy. Probing into the historical evolution of the term, “The Feather of Gabriel”, is considered essential for explicating one of the central milestones and turning points in the history of Islamic thought; which is the convergence point of the two fields of Mysticism and Philosophy. This article takes a historicalanalytic approach and consists of two main parts. The first part presents an analysis of “Angel’s Wing” image in the primary texts of Islamic culture. The next part describes the evolution and inclination of the term towards the two posterior ideas of “The Feather of Gabriel” and “The Song of the Gabriel`s Feather” throughout a historical process.