بررسی اسطورۀ ایزد گیاهی/خدای شهید شونده در قصۀ پسر پادشاه

ایزدان گیاهی و اساطیر مربوط به آن‌ها بخشی از اساطیر ملت‌های یونان، مصر، بین‌النهرین، هند و ایران را تشکیل می‌دهند. دُموزی/تموز، آتیس، آدونیس، دیونیزوس، اوزیریس، بَعَل، پرسفون و بالدر، معروف‌ترین ایزدان گیاهی در اساطیر ملل هستند. در اساطیر ایرانی نیز سیاوش ایزدی گیاهی به‌شمار می‌رود که ماجراهای مربوط به او بخشی از شاهنامۀ بزرگ فردوسی را به خود اختصاص داده است. نگارنده در بررسی‌های میدانی خود به روایتی عامیانه برخورده است که خمیرمایۀ اصلی آن، داستان ایزدی گیاهی است که در قالب پسر پادشاه نمود می‌یابد. هر چند نامی از او به میان نمی‌آید. این روایت عامیانه که از سوی «علی‌حسین عالی‌نژاد» یکی از کهن‌سال‌ترین راویان منطقۀ کوه‌ مره سرخی فارس روایت می‌شود، پیش از این در هیچ منبع مکتوبی نیامده است. بررسی‌های نگارنده نشان می‌دهد این روایت، آمیزه‌ای از روایت‌های دینی، حماسی و اسطوره‌ای است؛ بخش‌هایی از این روایت، به ویژه آغاز داستان، تکرار روایت حماسی سیاوش و سودابه در شاهنامۀ فردوسی است. محورهایی از داستان نیز یادآور داستان یوسف پیامبر و زلیخا است. برخی از خطوط داستان هم زندگی دیگر ایزدان گیاهی در اساطیر جهان را به ذهن متبادر می‌کند. به نظر می‌رسد این روایت از دیرباز در میان مردم این منطقه رواج داشته و به مرور زمان و با تغییر و دگرگونی در ادیان و باورهای مردم منطقه، دست‌خوش تغییر و دگرگونی شده است؛ هم‌چنین بررسی تطبیقی این روایت با دیگر روایت‌های ایزدان گیاهی نشان می‌دهد که این روایت دست‌کم 14 وجه اشتراک با دیگر داستان‌های مربوط به ایزدان گیاهی دارد. بررسی آیین سوگ‌واری ایزد گیاهی در این منطقه نشان می‌دهد که مراسم بزرگ‌داشت این ایزد هرساله و با قربانی کردن پیش از کشت برنج انجام می‌شده است.

The study of the myth of vegetation god / martyr god in tale of king’s son

Vegetation gods and mythologies connected with them are regarded as part of the mythologies of the following nations Greece, Egypt, Mesopotamia, India, and Iran.  Dumuzi or Tammuz, Attis, Adonis, Dionysus, Osiris, Baal, Persephone, and Baldar are among the most significant vegetation gods in mythologies of nations.  In Persian mythology also Siavash is regarded as a vegetation god whose adventures cover a significant part of Shahnameh.  The writer of this article in his field investigation comes across a folk narrative whose main theme is the tale of vegetation god who appears as a King’s son.  This folk narrative is told by Ali Hossein Aalinezhad one of the eldest narrators in the Fars region of Kouhmareh Sorkhi, although his name is not seen in any written sources.  The studies conducted show that this narrative is a mingle of religious, epic, and mythological narratives.  Parts of this narrative in particular the opening of the tale is the repetition of the epic narrative of Siavash and Sudabeh in Ferdowsi’s Shahnameh.  Some sections are reminiscent of the tale or Prophet Yousuf and Zulaikha and certain other parts bring to mind other vegetation gods in the world mythologies.  It seems that this narrative had been popular among people in the region and in time upon change and transitions in religion and belief of the people had undergone transformations.  The comparative study of this narrative with other vegetation god narratives shows at least 14 common grounds exist between them.  The study of mourning rites regarding vegetation god in the region show that the commemoration ceremonies of this god was carried out by offering sacrifice every year before the rice plantation..