پیام بر ایرانی در متون تاریخی و پهلوانی

زردشت پیام بر ایران باستان یکی از بزرگ‌ترین و پرآوازه‌ترین قهرمانان تاریخ است. در بخش‌هایی از اوستا  و متون مذهبی فارسی میانه، اشاراتی به زردشت و روابطش با گُشتاسپ می‌شود . بر پایۀ این دسته متون زردشت پس از پشت سر گذاشتن برخی حوادث، به نزد گشتاسپ رفت و او را به دین خود فراخواند. شاه ایران پس از دیدن معجزات زردشت و با وساطت فرشتگان زردشتی، به مذهب جدید گرایید. گرایش گشتاسپ به دین زردشت تبعاتی نیز در پی داشت که مهم‌ترین آن نبرد او با ارجاسپ بود. روایات یاد شده با دخل و تصرّفاتی چند، در شاه‌نامه و برخی متون تاریخی نیز آمده است. نکتۀ در خور توجّه این که مورّخان اسلامی دو دیدگاه متفاوت و متضاد نسبت به زردشت داشته‌اند. برخی از آن‌ها زردشت را پیام بر الاهی و یا حکیم خوانده و  پس از ذکر معجزاتی از او، دربارۀ ارزش کتابش سخن گفته امّا برخی دیگر زردشت را نه تنها پیام بر ایران بلکه فردی از بنی‌اسراییل خوانده‌اند که پس از خیانت به یکی از پیام بران آن قوم، مذهب باطل خود را پدید آورد و با فریب دادن گشتاسپ، موجبات خونریزی‌های بسیاری را فراهم ساخت.در این مقاله نخست به بررسی روایات مربوط به سرگذشت زردشت با گشتاسپ در منابع یاد شده می‌پردازیم سپس به مهم‌ترین دلایل رویکرد منفی مورّخان به پیام بر ایرانی اشاره می‌کنیم.

Iranian prophet in historical and heroic texts

Zoroaster the ancient prophet of the ancient Iran is one of the greatest and the most renowned heroes in history.    In some parts of Avesta and in Middle Persian religious texts there are references to Zoroaster and his relationship with Goshtasp.  Based on these genre of texts, after experiencing many adventures Zoroaster visits Goshtasp and invites him to his religion.  The Persian king after seeing Zoroasters’ miracles and with the mediation of Zoroasterian angels adopted the new religion.  The main consequence of this event is his battle with Arjasb.  The aforementioned narratives with few alterations are included in Shahnameh and certain historical texts.  It is worthy of attention that the Islamic historians have had two entirely different contradictory views toward Zoroaster.  Some regard him as a divine prophet or a sage and mentioned his certain miracles and spoke about the value of his book while others regard him not only as the Iranian prophet but also counted him as a person from Bani Israeil  who betrayed one of the prophets of the tribe,  created his own fake religion and upon deceiving Goshtasp caused enormous bloodshed.   This article first deals with the study of narratives concerning the adventures of Zoroaster with Goshtasp in the above sources and then it refers to the most important reasons for the negative approach the historians took towards the Iranian poet.