ده نفر قزلباش به مثابۀ یک حماسه منثور: نگاهی به درون‌مایه ‌های حماسی رمان

رمان تاریخی و پنج جلدی ده نفر قزلباش یکی از مهم ترین و هدف مندترین رمان های تاریخی فارسی است و به گمان ما ظرفیّت هایی فراتر از یک رمان تاریخیِ صرف دارد. از جمله این ظرفیّت ها، برخورداری متن از سازه ها و بن مایه های حماسی است که این پژوهش با هدف نمایاندن جنبه‌های حماسی این اثر صورت گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتاب خانه ای و شیوه تحلیلی توصیفی به بررسی بن مایه های حماسی در رمان ده نفر قزلباش پرداخته است. وجود صحنه های گوناگون جنگ با بیگانگان در این رمان از یک سو و تاکید هم زمان نویسنده آن بر عناصر و ارزش های ملی ایرانی و مذهب تشیّع از سوی دیگر، موجب شده است که این اثر شباهت های بسیاری به یک متن حماسی منثور پیدا کند. برخی از بن مایه های حماسی این اثر عبارتند از: سفر قهرمان، پیش گامی زنان در ابراز عشق، جنگ و شگردهای جنگاوری، حضور اسب با کارکردی اسطوره ای حماسی، توصیف جنگ افزارها، یکپارچگی اقوام در رویارویی با دشمنان خارجی، وطن پرستی، جنگاوری برای حفظ نام و پرهیز از ننگ، عیّاری، اخترشناسی و پیش گویی. میزان استفاده از کنش ها و مولفه های حماسی در این اثر قابل توجه است. برخی از این مولفه های حماسی عیناً از شاهنامه گرفته شده اند و تاثیر پذیری مسرور در به کارگیری لوازم حماسه از استاد نیز توس دیده می شود. در پایان بحث می توان این گونه استنباط کرد که این رمان تاریخی با تفاوت هایی که در مقایسه با شاه نامه دارد، به عنوان نوع نثر حماسی، پیوندی نزدیک با سبک حماسی برقرار کرده است و می توان از آن به مثابۀ یک اثر منثور حماسی نام برد.

Ten Ghezelbash as a prose epic: A cast at epic themes of the novel

The historical novel of Ten Ghezelbash in five volumes is one of the most significant historical novels and it is believed to have far more capacity to be regarded solely as a mere historical novel. The purpose of this article is to demonstrate aspects such as epic structures and themes.  Using library and descriptive analytic method this research deals with studying those aspects.  The existence of different war scenes against foreigners in the novel on one hand and writer’s emphasis upon national Persian values, and elements at the same time as well as Shia sect on the other hand had caused this work to have many similarities with a prose epic text.  Certain epic themes include the hero’s journey, women as pioneers to claim love, war and war strategies, presence of horse with mythological epic functions, description of weapons, unity of ethnic groups in confrontation with enemies, patriotism, and struggle in order to win name and integrity, abstinence from dishonor, vagabondage, astrology, and prediction.  The extent of using epic deeds and elements are quite significant in this novel.  Some are drawn directly from Shahnameh and Ferdowsi’s influence upon Masroor is evident in this regard.  It can be understood that despite having certain differences with Shahnameh, this historical novel has established close relation with epic style and one can regard it as an epic in prose.