بررسی تحولات ضد قهرمان درحماسه های ملی، دینی و تاریخی با تحلیل شش منظومه حماسی

متون حماسی جزو جدا‌‌نشدنی ادبیات فارسی هستند که شاه‎کار اصلی آن شاهنامۀ فردوسی است. بعد از شاهنامه، حماسه‌ سرایی رواج پیدا کرد و به تقلید از آن در دوره‌های مختلف، انواع حماسه‌ های دینی و تاریخی سروده شد؛ امّا در سرایش آن‌ها، تحوّلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در کشور ایجاد شد، تاثیر ‌گذاشت و به تناسب تحوّلات، موضوع، جای‎گاه، ویژگی ها و اهداف شخصیت های حماسی نیز تغییر‌ کرد. در این پژوهش با هدف تاملّی بر تحوّلات ضدّ قهرمان و تفاوت ها و شباهت های آن در حماسه های ملّی، دینی و تاریخی، منظومه های حماسی بانوگشسب نامه و فرامرزنامه از حماسۀ ملّی، علی‎نامه و خاوران نامه از حماسۀ دینی و تمرنامه، جنگ‌نامۀ کِشم و جرون‎نامه از حماسۀ تاریخی به روش کتاب‎خانه‌ ای و بر مبنای نگارش توصیفیتحلیلی بررسی شده ‌است. نتیجۀ پژوهش نشان می دهد حماسه های دینی و تاریخی نیز بر بنیاد حماسۀ ملّی استوار شده ؛ امّا در تقابل بنیادین خیر و شر، هم‌سو با مضمون و هدف قهرمان داستان، دچار دگرگونی شده ‌است. وجه مشترک هر سه نوع حماسه، وجود ضدّ قهرمان انسانی جدال‌گر با صفات بدنژادی، اهریمنی و تنومندی است؛ امّا این ضدّ قهرمان در حماسۀ دینی و تاریخی با انگیزۀ قهرمان و روایت تاریخی در اهداف جدال، کنش و صفات ضدّ قهرمان و سرانجام ضدّ قهرمان متغیّر گشته‌ است.

The study of anti-hero modifications in national, religious, and historical epics along with the analysis of six epic poetries

Epic texts are dispensable parts of Persian literature whose main masterpiece is Ferdowsi’s Shahnameh. After Shahnameh, composing epic became popular and following its imitation in different eras, variety of religious and historical epics were composed, however in their compositions political, cultural and social changes in the country were greatly influential and in accordance with those changes the theme, standpoint, features and purposes of the epic characters had also changed.  This research is an attempt to study the antihero modifications and to find its similarities and differences in national, religious, and historical epics of Banu Goshasb nameh and Faramarz nameh, Ali nameh, and Khavaran nameh, Tamar nameh, Jang nameh Keshm and Jarun nameh respectively. Library and descriptive analytic method were used in this regard.  The results obtained show that religious and historical epics are based upon national epic however in fundamental opposition between good and evil and in correlation with the protagonist’s aim in the tale and the theme of the tale were subject to certain changes.  The common factor in three kinds of epic is the presence of a humane antihero who fights with demonic, inauthentic, and vulgar characteristics but this antihero in religious and historical epic influenced by hero’s motivation and the historical narrative, in pursuing purposes such as struggle, action, antihero characteristics and finally his final destiny underwent a change.