توصیف و بررسی پوشاک رستم در شاهنامه دستنویس 953ه.ق پاریس

رستم یکی از اسطوره‌های نام دار شاهنامۀ فردوسی است که به لقب پلنگینه پوش نیز شهرت دارد. فردوسی در شاهنامه، خفتانی به ‌نام ببر بیان بر تن رستم می‌کند و در کنار آن در روایات حماسی غرب ایران نیز کلاهی از پوست سر دیو سفید (کلاه کله پلنگی) بر سر رستم می‌نهند. بدین‌سان ببر بیان و کلاه کله پلنگی نماد تصویری رستم می‌شود که در اکثر نگاره‌های نسخ مصور از شاهنامه، شناس‌نامۀ‌ تصویری وی است. در میان نسخ مصور، نسخۀ شاهنامۀ دست نویس953ه.ق پاریس متعلق به مکتب دوم تبریز و قزوین عصر صفوی به جهت داشتن تصاویری واضح از پوشاک، منبعی مناسب برای پژوهش در این حوزه است. از آن‌جا که نمادهای فرهنگی اسطوره‌ها در آثار هنری بازنمود پیدا می‌کنند، این پژوهش گامی در جهت شناسایی و ریشه‌یابی نمادهای یاد شده است و از این‌رو میزان پای بندی به نمادهای اسطوره‌ای در نگاره‌های تاریخی را می‌توان سنجید. پرسشِ پژوهش این است: نگارگر نسخۀ 953 ه.ق پاریس از پوشاک تا چه میزان در نمایش رستم به عنوان یک اسطوره حماسه استفاده کرده است؟ با توجه به مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته، نگارگر نسخۀ 953 ه.ق پاریس، با آگاهی از متن شاهنامه و تحت تاثیر نگارگری روایی، در ترسیم رستم به هنگام نبرد، از پوشاک در جهت القای اسطوره‌وار بودن این شخصیت بهره برده و هم چنین به الگویِ مرسوم زمان خود (صفوی) نیز وفادار بوده است. نویسنده در پژوهش انجام شده بر این نکته اذعان دارد که هنرمند قرن دهم هجری، به جهت وجود بسترهای مناسب علمی و هنری و دست رسی به نسخ مصور قرون ماقبل خود، چنان پرورانده شده که در هنرنمایی، با درایت و به طور آگاهانه از پوشاک در جهت نمایش بهتر قدرت و نیروی خارق‌العاده رستم در شاهنامۀ953 ه .ق بهره برده است.

The description and the study of Rostam’s array in Shahnameh, Paris manuscript 953HG

AbstractRostam, reputed as one who wears a talismanic tiger skin is a preeminent legendary hero in the Shahnameh of Ferdowsi. Ferdowsi dresses him with an armor called Babre Bayan, and a hat made from the skin of the white demon according to the epic narratives in the west.  Therefore this array becomes Rostam’s pictorial identity seen in most illustrated editions of Shahnmeh.  Among the illustrated copies, Paris manuscript 953 belonging to the second school in Tabriz and Gazvin in the Safavid period is regarded a suitable source for the purpose of this article since it displays clear pictures of Rostam’s garments.   Since cultural symbols in myths are represented in the art works this research is a step taken to identify and find the origin of the symbols and in this way one can also determine to what extent historical pictures correspond with the mythic symbols.  This article raises the question that to what extent the illustrator of the Paris edition used clothing to portray Rostam as a legendary epic figure?  According to the studies conducted it was verified that the illustrator of the Paris 953 edition had been well informed of the Shahnameh text, and under the influence of narrative imagery in portraying Rostam in battle, had profited from the clothing in order to induce the mythic character of Rostam while remaining loyal to the customary example of this time that is the Safavid era.  This point must be emphasized that the artist of the tenth century due to the existence of appropriate artistic and scientific opportunities and the ability to access the illustrated editions of preceding centuries was cultivated in a milieu where he could express his artistic talents by using clothing with utmost care in such a way to portray Rostam’s massive extraordinary strength in Shahnameh 953.