«جمشید و خورشید» یا «جام جم» در شعر خواجو و حافظ

در این پژوهش کیفی - کمی، نخست، ژرف ساخت عنصر قدیم اسطورۀ جمشید، یعنی «جم و خورشید» و پیشینۀ عنصر جدید آن موسوم به «جام جم»، توصیف و تحلیل و سپس میزان و چگونگی بهره‏مندی خواجو و حافظ از دو عنصر مذکور بررسی شده است: الف. خواجو افزون بر عنصر قدیم «جم و خورشید» در «گوهرنامه و گل و نوروز»، عنصر جدید «جام جم» را در «روضه‏الانوار، کمال نامه و همای و همایون» به فراخور اهداف برگزیده، حال آن که حافظ در دیوان، «جام جم» را با بسامد چیره اختیار ‏کرده است. ب. خواجو گرچه هر دو عنصر قدیم و جدید اسطورۀ جم را در منظومه‏های خویش آورده است، میانگین بسامدی آثار خواجو مبیّن چیرگی «جام جم» است. ج. معادل‏سازی‏های «جم و خورشید» در «گل و نوروز و گوهرنامه»، نشان دهندۀ ارتباط و یگانگی «جم و خورشید» در این منظومه‏هاست. د. اگر «ایزد خورشید: مِهر»؛ در این معادله‏ها، جای گزین واژۀ «خورشید» گردد، معادلۀ تازه «جم و مِهر» پدید می‏آید و این موضوع، به احتمال، موید بهره‏برداری مِهرپرستانۀ نیاکان ما از عناصر قدیم اسطورۀ جم به فراخور موضوع و ویژگی انعطاف‏پذیرانه و انطباق‏پذیرانۀ ذاتی اساطیر است.

Jam and Sun or cup of Jam in poetry of Khwaju and Hafez

AbstractIn this qualitativequantitative research first the deep structure of the old motif of Jamshid’s myth that is Jam and sun and the account of the new motif namely cup of Jam is described and analyzed.  Then, the extent and the manner of employing these motifs by Khwaju and Hafex is studied.  Apart from using the old motif of Jam and sun in Gowharnameh and Gol o Nowruz Khwaju had selected the new motif of cup of Jam in Rowzatalanwar, KamalNameh, and Homay o Homayun depending on his intensions whereas Hafez had far more utilized cup of Jam in his Divan.  Although Khwaju uses both old and new motifs of Jamshid’s myth in his poems, yet in average the recurrence of cup of Jam in his works are more frequent.  The equivalence of Jam and sun in Gol o Nowruz and Gowharnameh indicates the relationship and the unity of the two in his poetry.  If the God of Sun, Mehr in these equations substitutes the word sun, a new equation of Jam and Mehr is produced and this concept probably demonstrates how our ancestors worshiping Mehr had employed the old motifs of Jam’s myth according to the subject matter and the feasibility of this new equation attest to the flexibility and accordance inherent in myths.