بررسی باورهای عامیانه و اساطیری در روایتی نقّالی از داستان رستم و اسفندیار

داستان‌ رستم و اسفندیار یکی از داستان‌های زیبا و دلکش شاهنامه است که در میان عامه‌ی مردم نیز بازتاب گسترده‌ای داشته است. این تراژدی از دیرباز در نواحی مختلف ایران رواج داشته و گاه دچار دگرگونی‌ها و تحریف‌هایی نیز شده است. یکی از مناطقی که این داستان از دیرباز در آن رواج داشته است، منطقه‌ی کهن کوهمره سرخی است. این داستان نیز مانند بسیاری دیگر از روایت‌ها از ذهن و خاطر مردم این دیار فراموش شده است و تنها به وسیله‌ی مسن‌ترین و معروف‌ترین نقّال این منطقه علی حسین عالی نژاد، آخرین بازمانده‌ی نقّالان و راویان منطقه روایت می‌شود. روایت نقّالی داستان رستم و اسفندیار در این منطقه، آمیزشی از حماسه و باورهای عامیانه و اساطیری بومیان منطقه است. بررسی‌های نگارنده در روایتهای حماسی موجود در این منطقه و به ویژه روایت اخیر نشان‌دهنده‌ی این نکته است که نقالان و راویان کوشیده‌اند با وارد کردن باورها و عناصر بومی و اساطیری رایج در میان مردم، پذیرش این روایت‌ها را برای همگان بیشتر کنند. واکاوی آن افزون ب داستان رستم و اسفندیار یکی از داستان های زیبا و دل کش شاهنامه است که در میان عامۀ مردم نیز بازتاب گسترده ای داشته است. این تراژدی از دیرباز در نواحی مختلف ایران رواج داشته و گاه دچار دگرگونی ها و تحریف هایی نیز شده است. یکی از مناطقی که این داستان از دیرباز در آن رواج داشته است، منطقۀ کهن کوهمره سرخی است. این داستان نیز مانند بسیاری دیگر از روایت ها از ذهن و خاطر مردم این دیار فراموش شده است و تنها به وسیلۀ مسن ترین و معروف ترین نقّال این منطقه، علی حسین عالی نژاد، آخرین بازماندۀ نقّالان و راویان منطقه، روایت می شود. روایت نقّالی داستان رستم و اسفندیار در این منطقه، آمیزشی از حماسه و باورهای عامیانه و اساطیری بومیان منطقه است. بررسی های نگارنده در روایت های حماسی موجود در این منطقه و بویژه روایت اخیر نشان دهندۀ این نکته است که نقالان و راویان کوشیده اند با وارد کردن باورها و عناصر بومی و اساطیری رایج در میان مردم، پذیرش این روایت ها را برای همگان بیش تر کنند. واکاوی آن افزون بر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ ماخذی ثبت و بررسی نشده است، بخشی از باورهای اساطیری مردم این منطقه را نشان می دهد. یافته های این پژوهش در بخش های زیر آمده است: الف) خلاصۀ روایت نقالی؛ ب) بررسی و تحلیل روایت در چند بخش: 1 تولد اسفندیار؛ 2 اسطورۀ باروری؛ 3 ایزدان شهید شونده؛ 4 باور به اجنه. ر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ ماخذی ثبت و بررسی نشده است، بخشی از باورهای اساطیری مردم این منطقه را نشان می‌دهد. یافته‌های این پژوهش در بخش‌های زیر آمده است: الف) خلاصه‌ی روایت نقالی؛ ب) بررسی و تحلیل روایت در چند بخش: 1 تولد اسفندیار؛ 2 اسطوره‌ی باروری؛ 3 ایزدان شهید شونده؛ 4 باور به اجنه.

Indigenous and Mythological Elements in the Performative Narrative of the Story of Rustam and Esfandiar

The tale of Rostam and Esfandyar is one of the most fascinating stories in Shahnameh which has had wide reflection among the populace.  Ever since its creation this tragedy has been very popular in different regions of Iran and has undergone changes and been distorted at times.  The ancient region of Kouhmareh Sorkhi is one region where this tale is very popular since antiquity.  Like most other narratives this tale is not remembered by the people of this locality and only is told by the eldest and the most renowned naqqal of this area, Ali Hossein Allinejad , the last of the naqqals and narrators of the region.  The naqqali narrative of this tale in this area is an amalgam of epic, popular and mythological beliefs of the natives of the region.  The studies made by the writer of this article on the present epic narratives in the area and specifically the recent narrative shows that narrators and naqqals have tried to make these narratives more acceptable among the community by incorporating mythological ethnic elements and beliefs among people and thus preserve them in memories.  This inspection not only shows part of mythological beliefs of this community but also records narratives not previously studied nor recorded in references.  The findings of this research are presented under the following sections: 1       Birth of Esfandyar   2 Fertility myth   3 Martyred gods   4 belief in genies