پژوهش در طرح تحول نظام سلامت

اصلاح نظام سلامت در کشور‌ها با تجربه‌های متفاوت و در عین حال با اهداف مشترک روبرو بوده است و در ایران نیز می‌توان به بعضی از تجربه‌ها اشاره کرد که راه اندازی شبکه‌های بهداشت و درمان کشور از جمله آنهاست(1تا3). شروع طرح تحول نظام سلامت از اوایل سال 1393 از جمله برنامه‌هایی است که در این مدت کوتاه به صورت جدی به عنوان یک اولویت در برنامه‌های وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در برنامه‌های آن وزارت قرار گرفت. بدیهی است که به این طرح از ابعاد مختلفی می‌توان نگریست: از یک منظر بعد درمانی و اقتصادی آن بیشتر به چشم می‌خورد اما قطعاً نظام آموزشی بهداشتی و پژوهشی و حتی فرهنگی دانشگاه‌ها از اجرای این طرح درحال حاضر و مهم‌تر از آن در آینده تاثیرپذیر خواهند بود. بسیار منطقی خواهد بود که از اثرات مثبت این طرح در سیستم آموزشی و پژوهشی به طور عینی استقبال شود و در عین حال لازم است عوارض منفی ناشی از آن که بر سیستم آموزشی و پژوهشی تاثیر پذیر است را نیز زیر ذره بین داشت تا این که نقاط ضعف اصلاح و حداقل خسارت وجود داشته باشد. از جمله اثر گذاری این طرح بر نظام پژوهشی دانشگاه‌هاست. سیستم پژوهشی کشور در سال‌های گذشته موفقیت‌های چشمگیری را از لحاظ کمیت تولید علم و فناوری داشته است و در حال حاضر هم باید از یک طرف به کمیت به دست آمده عنایت وجود داشته باشد و از طرف دیگر بایستی ارتقای کیفیت این دست آوردها از اولویت ویژه‌ای مدنظر مسوولین باشد. برهمین اساس در در یک نظرسنجی اثرات اجرای طرح تحول نظام سلامت بر پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. نخست در مرحله اول با طرح این سوال از دست اندرکاران ارشد اجرای طرح تحول نظام سلامت در استان اصفهان(8 نفر) که اجرای طرح تحول نظام سلامت چه اثری بر پژوهش دانشگاه داشته و یا در آینده خواهد داشت نقطه نظرات کسب و اثرات مثبت (شامل نقاط قوت و فرصت‌ها) و اثرات منفی (شامل نقاط ضعف و تهدیدها) استخراج شد که این عوامل شامل 12 نقطه مثبت و 18 نقطه منفی بود. سپس در مرحله دوم 34 نفر از اساتید بالینی دانشکده پزشکی که اولاً از نظر دانشکده پزشکی خدمات درمانی این افراد شاخص است و ثانیاً از نظر حوزه معاونت پژوهشی دارای فعالیت پژوهشی خوب هستند انتخاب و در یک جلسه عمومی این عوامل 30 گانه فوق تحت نظرسنجی آنها براساس مقیاس لیکرت 5 رتبه‌ای (خیلی زیاد با نمره 5، زیاد با نمره 4، متوسط با نمره 3، کم با نمره 2 و خیلی کم با نمره 1) قرار گرفت. نتایج این نظرسنجی در جدول یک ارایه شده است. جدول1: توزیع فراوانی نسبی نظریات ارایه شده در خصوص اثرات اجرای طرح تحول نظام سلامت بر پژوهشردیفشاخصخیلی زیادزیادمتوسطکمخیلی کمنقاط قوت و یا فرصت‌ها 1در دسترس بودن تعداد بیش‌تر بیمار برای تحقیقات بالینی (ظرفیت سازی پژوهش‌های بالینی)25%25%45%-52 امکان تقویت سیستم his و ثبت بیمارستانی درآینده 42%26%16%16%-3الزام به راه اندازی پرونده الکترونیک بیماران و قابلیت نظام ملی ثبت وقایع سلامت در آینده 35%25%25%15%-4رضایت بیماران 21%21%42%5/10%5/5%5رضایت پزشکان خصوصا همکاران تمام وقت16%21%42%21%-6افزایش دریافتی دستیاران 11%34%5/3811%5/57گردش منابع مالی بیش‌تر در دانشگاه‌ها10%25%35%20%10%8امکان دسترسی به داده بزرگ (تغییر از مدل استدلالی به دوره استقرایی) مشاهدات و تجربیات قابل تکرار (پزشکی مستند evidence based medicine) در آینده5/9%5/33%19%38%-9امکان وجود سامانه تدوین و اعتبار بخشی راه‌کارهای بالینی clinical guide در آینده5/9%5/28%5/28%5/28%510امکان وجود نظام ارتقای کیفیت مبتنی بر برون داد نیازمند (ممیزی بالینی) clinical audit در آینده5/9%24%5/28%38%-11امکان تدوین منابع مرتبط با بیمارpatient decision aid در آینده5%25%30%35%5%12تکمیل اطلاعات مربوط به بیماری بیماران توسط پزشک و افزایش صحت داده‌ها35%25%25%15%نقاط ضعف و یا تهدیدها1افزایش بار درمان و کاهش فرصت برای پژوهش58%34%4%4%-2عدم عنایت کامل به مقوله آموزش و پژوهش در برنامه67%25%8%--3کاهش انگیزه اساتید علوم پایه با توجه به افزایش دریافتی در کلینیک5/28%5/33%5/28%5/9%-4عدم استفاده صحیح از اطلاعات علمی بدلیل نبود پرونده الکترونیک سلامت5/58%5/37%4%--5اقتصادی نگاه کردن به طرح تحول نظام سلامت5/62%5/33%-4%-6مشخص نبودن وظایف سطوح مختلف ارایه خدمات و نحوه ارتباط بین سطوح مختلف5/34%5/48%13%4%-7کمبود زیر ساختار‌های مناسب جهت ارایه خدمات به گروه‌های هدف و خدشه دار شدن برون داد‌های پژوهشی 50%42%4%-4%8کاهش کیفیت داده‌های پژوهش به علت افزایش بار درمان71%24%--5%9کاهش فرصت برای پژوهش به دلیل گستردگی و وسعت لایه‌های برنامه55%45%---10کاهش فرصت برای پژوهش به علت مشخص نبودن وظایف سیستم آموزشی در این برنامه42%37%21%--11کاهش انگیزه برای انجام پژوهش به علت افزایش فرآیندهای اداری اجرایی58%37%--512نبودن سیستم پایدار به علت صدور مکرر قوانین و بخشنامه‌های جدید65%25%5%5%-13فقدان اهداف و شاخص‌های پژوهشی در برنامه از ابتدا62%38%---14نادیده گرفتن رضایت‌مندی بیماران از بعد کیفیت خدمات ارایه شده45%50%5%--15فقدان وجود دیدگاه پیشگیری اولیه در برنامه57%38%5%--16نبودن داده‌های منظم به علت فقدان گایدلاین‌های مربوط به درمان بیماری‌ها در برنامه5/63%5/26%10%--17 شروع برنامه در بیمارستان‌های آموزشی به جای شروع برنامه در بیمارستان‌های غیر آموزشی و خصوصی60%35%-5%-18عدم اختصاص منابع مالی پژوهشی در این برنامه79%21%---جمع امتیازات اخذ شده برای نقاط قوت و یا فرصت‌ها 5/40 از مجموع 60 امتیاز با میانگین 35/0±4/3 و جمع امتیازات نقاط ضعف و تهدید‌ها 80 از مجموع 90 امتیاز با میانگین 21/0±44/4 بود. براساس این نظرسنجی طرح تحول نظام سلامت بالقوه می‌تواند اثرات مثبت داشته باشد اما شرط اصلی برای آن به حداقل رساندن عواملی است که به عنوان نقاط ضعف و یا تهدید اجرای خوب این طرح را تحت تاثیر قرار می‌دهد. چنانچه عواملی که بالقوه و یا بالفعل جزو نقاط قوت و فرصت این طرح است به طور جدی عملیاتی نشود که در میان آنها پرونده الکترونیک سلامت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است نه تنها بر پژوهش بلکه بار درمانی بدون برنامه، آموزش پزشکی را نیز به شدت تحت تاثیر منفی قرار خواهد داد. قدردانی: بدینوسیله از همکاری اعضای محترم هیات‌علمی، متخصصین و کارشناسانی که در این طرح پایلوت همکاری نمودند به ویژه دکتر پیمان ادیبی، دکتر غلامحسین صدری، دکتر غلامرضا اصغری، دکتر حمیدرضا طلوعی، دکتر محمدرضا صبری، دکتر مسیح صبوری، دکتر حیدرعلی داوری، دکتر محمد مکارمی‌نیا، دکتر پریسا میرمقتدایی وخانم سهیلا شیردوانی تشکر می‌شود.