تاثیر روش آموزشی «توضیح- نمایش- مشاهده- عمل»بر کیفیت یادگیری دانشجویان دندانپزشکی

رسالت اصلی دانشگاه‌های علوم پزشکی تربیت نیروی انسانی برای ارتقای بهداشت و درمان جامعه است(1تا3). یکی از عناصر اصلی فرآیند آموزش به‌کار‌گیری شیوه‌های نوین تدریس است(4تا6). در دهه‌های اخیر محققین در صدد پیدا نمودن شیوه‌های آموزشی هستند که بتواند نیروهای درمانی کارآمد‌تری را تربیت نماید (6تا9).در حال حاضر، رایج‌ترین قالب تدریس دروس عملی دندانپزشکی به دو صورت مجزای پره‌کلینیکی (فانتوم) و کلینیکی است. با توجه به فاصله زمانی طولانی بین ارایه واحدهای نظری، پره‌کلینیک و کلینیک، وقتی دانشجو وارد کلینیک می‌گردد تنها مطالب کم رنگی از دروس تیوری گذشته را در ذهن خود دارد. در واقع او شیوه انجام و وسایل مورد نیاز یک روش درمانی را بدون دیدن آنها فراگرفته است.با عنایت به کاستی‌های موجود در استفاده از روش‌ سنتی آموزش دروس عملی دندانپزشکی، محققان تصمیم به اجرا و ارزیابی روش آموزشی پیشنهادی تحت عنوان توضیح- نمایش- مشاهده- عمل tell-demonstration-observation-action (tdoa) گرفتند.روش‌ها: این مطالعه به صورت مداخله‌ای و با روش نمونه‌گیری سرشماری بر روی دانشجویان ورودی 1385 که واحد دندانپزشکی کودکان عملی یک و قسمت اول عملی دو را به ترتیب در ترم‌های هشتم (نیمسال دوم 89-1388) و نهم (نیمسال اول 90-1389) انتخاب نموده بودند، انجام گردید. در این مطالعه در هر ترم چهار دوره یک ماهه (روتیشن) و در هر دوره پنج دانشجو شرکت داشتند. هر روز کاری به مدت سه ساعت بود. مهارت‌های تقسیم‌بندی شده مورد آموزش در ترم هشتم شامل معاینه، تشکیل پرونده، پروفیلاکسی دندان‌ها، فلورایدتراپی، فیشورسیلانت‌تراپی و ترمیم رزینی پیشگیرانه (prr) و در ترم نهم پالپوتومی و پالپکتومی دندان‌های شیری بودند. استادان بخش نیز طی جلسه‌ای توسط مجری طرح که طراح روش مورد مطالعه هم بود، با هدف، فلسفه و روش اجرای کار، آشنا شدند.در این روش، ابتدا به صورت تیوری در حالی که دانشجویان وسایل مورد نیاز مهارت مورد آموزش را در روبروی خود مشاهده می‌کردند، فلسفه و هدف کار برای آنها توضیح داده شد (tell). سپس نحوه انجام کار بر روی دندان کشیده شده یا بیمار و یا هر دو (بسته به مهارت مورد آموزش)، توسط استاد برای دانشجویان توضیح و نشان داده شد (demonstration). دانشجو علاوه بر مشاهده انجام فرآیند مورد آموزش توسط استاد در مرحله قبلی و پیش از اینکه خود شخصاً به انجام درمان بر روی بیمار بپردازد، مراحل انجام درمان توسط دانشجویان ترم‌های بالاتر را در زیر نظر استادان بخش مشاهده (observation) و در صورت نیاز به آنها در انجام درمان کمک نمود. سرانجام دانشجو همان درمان‌ها را شخصاً و زیر نظر استادان بخش بر روی بیماران انجام داد (action).برای ارزیابی نظرات دانشجویان نسبت به روش جدید آموزشی، پرسشنامه‌ی محقق‌ساخته‌ای شامل هفت سوال در پایان نیمسال اول سال تحصیلی 90-1389 (ترم نهم) در اختیار آنان قرار گرفت. روایی محتوایی پرسشنامه، ا زطریق اخذ نظرات افراد متخصص تایید گردید. پایایی آن نیز از طریق آزمون مجدد که با فاصله دو هفته بر روی تمامی افراد مورد مطالعه انجام شد، تایید گردید( 95%=r). برای جلوگیری از بروز سوگیری، توزیع و جمع‌آوری پرسشنامه‌ها توسط پرستار بخش انجام شد.نحوه پاسخ‌دهی به سوالات بر مبنای رتبه‌بندی لیکرت از بسیار مخالف تا بسیار موافق (با نمره 1 تا 5) بود. تجزیه و تحلیل اطلاعات توسط نرم افزارspss-17 و با استفاده از آمار توصیفی انجام شد.یافته‌ها: در مجموع 20 دانشجو در مطالعه شرکت داشتند که 50 درصد آنها (10 نفر) دختر بودند. نتایج نشان داد که میانگین و انحراف معیار نمره کسب شده از سقف پنج 53/0±65/4 بود. شصت و پنج درصد از دانشجویان به تمامی سوالات پرسشنامه پاسخ بسیار موافقم را دادند و هیچ یک از سوالات پرسشنامه با گزینه بسیار مخالفم پاسخ داده نشده بودند.بحث: ویژگی مهم روش tdoa این است که به علت پیوستگی آموزش تیوری، پره‌کلینیک و کلینیکی برای هر مهارت، سهولت یادگیری و ماندگاری بهتر مطالب را در پی خواهد داشت؛ یافته‌های این مطالعه نیز موید این موضوع است. از ارکان اصلی این روش، نمایش انجام مهارت عملی توسط استادان و مشاهده عملکرد دانشجویان سال بالاتر توسط دانشجویان سال پایین‌تر است. مطالعه فیوگیل (fugill) نیز نشان داده است که دانشجویان دندانپزشکی از مشاهده مراحل انجام کارهای کلینیکی که توسط استاد مربوطه به عنوان role model انجام می‌گردید، رضایت بسیار داشتند(10).نتیجه‌گیری: یکی از مهم‌ترین موانع اجرای روش tdoa عدم تناسب کوریکولوم فعلی با زمان مورد نیاز برای اجرای کامل آن می‌باشد؛ چرا که در کوریکولوم موجود حجم زیادی از مطالب باید در فرصتی اندک به دانشجو آموزش داده شود که این موضوع موجب می‌شود که دانشجو مهارت‌های زیادی را به صورت ناقص بیاموزد و پس از فراغت از تحصیل با آزمون و خطا بر روی دهان بیماران به تدریج مهارت تجربی را کسب نماید.